Het parlementaire onderzoek naar ICT is hard op weg om een gemiste kans te worden. Nu de hoorzittingen zijn afgerond wordt het rapport geschreven. De aanpak en de teneur van voorzitter Ton Elias (VVD) leggen vooral veel bloot over het functioneren van de Tweede Kamer. Ooit was ik blij met het parlementaire onderzoek naar ICT bij de overheid, omdat er iets zou kunnen veranderen. Maar de uitvoering is tot nu toe een herhaling van zetten. Het verhaal van tijdsoverschrijding, budgetoverschrijding en niet krijgen wat we vragen is namelijk al vaker onderzocht.
In 2007 had de Algemene Rekenkamer dit al uitgebreid beschreven. Een jaar later kwam deel B. In 2010 volgde een onderzoek naar de Politie ICT waar weer belangrijke lessen in stonden. In 2012 werd opnieuw gekeken door de Rekenkamer. Er is dus voldoende kennis over moeizame projecten en de handvatten om iets te doen zijn er al lang, maar er verandert niets substantieels.
Tijdens de hoorzittingen valt vooral de beweging op dat iedereen de wind van voren krijgt, maar de politiek niet. Eigenlijk zou de Tweede Kamer zichzelf de vraag voor moeten houden wáárom er niets verandert ondanks alle moties en commissievergaderingen. Is het parlementaire toezicht effectief? Wordt er voldoende druk uit geoefend om overheden goed te sturen? En snappen de politici de problematieken eigenlijk wel? Nemen de ambtenaren de wil van het parlement echt serieus of is er een structuur van afdekken en slecht informeren?
Dat laatste kun je wel vermoeden. In 2002 werd de motie Vendrik met een overweldigende meerderheid aangenomen. Er moest worden gestandaardiseerd op zogenaamde open standaarden en open-sourcesoftware zou de voorkeur krijgen. Belangrijkste doel: onafhankelijker worden en sneller kunnen migreren. Er kwam een programmabureau met een budget dat zo laag was dat de missie wel moest mislukken. Voor leiderschap was geen ruimte.
In 2007 besloot de Tweede Kamer unaniem het nog een keer te proberen met het ‘Actieplan Nederland Open in Verbinding’ (NOiV). Weer een programmabureau zonder mandaat en een budget dat duidelijk maakt dat de ambitie lippendienst is. En weer greep het parlement niet in. In 2011 stierf het initiatief een stille dood en zelfs de themapagina op Rijksoverheid.nl over het onderwerp is inmiddels verdwenen.
In 2014 kwamen we erachter dat Microsoft na dertien jaar de ondersteuning op Windows XP ging beëindigen. Het gebrek aan vermogen om iets wat zo voorspelbaar was te onderkennen en daarop te anticiperen is behoorlijk alarmerend. En overstappen blijkt een probleem, want precies het mislukte onafhankelijk zijn breekt ons nu op.
De kosten zijn fors. De verlengde ondersteuning kost Rijk en gemeenten ruim 4 miljoen euro. De migraties zijn veel duurder, maar hoeveel duurder is niet in te schatten. Andere gevolgen van het vastzitten in omgevingen waar dit niet nodig zou moeten zijn, kosten ook veel geld. De gemeente Almere betaalt 3,2 miljoen voor een overstap van beheerder Atos naar Fujitsu. De budgetten van de eerder genoemde programmabureaus zullen dit jaar gemakkelijk worden overschreden.
Er zijn ook wel lichtpuntjes. Bij het Rijk worden wel stappen gezet de organisatie fors te verbeteren. Het feit dat Wim Sijstermans kwartiermaker is voor de toekomstige Chief Technology Officer is een grote stap vooruit. Dat we die rol eerder niet hadden was al bizar. Hij lijkt de thematiek goed te begrijpen, open te staan om zaken te veranderen en zoeken naar stappen om een doorbraak te bereiken. De Windows XP-problematiek is zijn eerste hoofdpijn dossier en een tijdvretertje.
Maar in de Tweede Kamer loopt het moeizamer. Een verdwaald Kamerlid stelt over Windows XP vragen, maar dat staat alleen. Er gebeurt eigenlijk niets als de Nationale Ombudsman aan de bel trekt dat de digitalisering te snel gaat en er andere problemen spelen. Ondertussen zijn de basale zaken als een digitaal archief om spullen snel te vinden meer droom dan werkelijkheid.
Het mooiste bewijs van het niet slagvaardig zijn van het parlement is de commissie zelf. Er worden nu projecten onderzocht, maar de eigen falen nauwelijks. Daarnaast mist het belangrijke thema’s die aandacht behoeven, zoals beveiliging. We hebben de nodige problemen gehad met beveiliging, maar dat komt niet aan bod. En als je dan toch alleen naar projecten kijkt, zoek dan ook naar succesfactoren.
Maar het ergste van alles vind ik nog wel dat het staren naar projecten ook geen debat zal losmaken naar de rol van de politiek met continu andere wensen die maar in ICT moeten worden omgezet. We zijn in een informatiemaatschappij aangeland en dat heeft grote gevolgen. De eeuwen dat we burgerrechten bevochten in de fysieke wereld lijken weinig uit te halen in de online wereld.
Als basaal beleid niet eens fatsoenlijk bewaakt kan worden hoe kan dit parlement dan de grote uitdagingen van deze tijd aan? Misschien mag je dat ook niet verwachten van een commissie waarvan de voorzitter niet eens weet wat een IP-adres is. Als het onderzoek iets oplevert dan is het dat de politiek nu niet in staat is leidend te zijn in de informatiemaatschappij.
