Het aanstaande referendum zorgt alleen maar dat Nederlanders een onderbuik-stem gaan uitbrengen tegen de regering. Klopt als een zwerende vinger en daar is niets mis mee. Discussies over het referendum transformeren in no time in geouwetakkebos over het associatieverdrag, Oekraïne, Rusland en een verpiswedstrijdje wie de meeste kennis erover heeft. Totaal nutteloos. Want ja, het associatieverdrag is ingewikkeld. Nogal wiedes: het is opgesteld door technocraten waarvan je niet moet (willen) verwachten dat de gemiddelde shagrokende Sjaak er kaas van kan maken.
Dit is echter geen reden om mensen er niet over te laten stemmen. Elke vier jaar moeten mensen tijdens de Tweede Kamerverkiezingen stemmen over veel meer uiteenlopende zaken zoals zorg, pensioen, belasting, defensie. Nog geen politicus of opiniemaker die het in zijn hoofd haalt te klagen dat de kiezer niets weet over de Basel II-akkoorden of geen idee heeft wat het Witteveenkader inhoudt. En terecht, want daar gaan verkiezingen in essentie niet over. Democratische verkiezingen gaat om het vertrouwen winnen van de kiezer, zodat vertegenwoordigers vervolgens met dat mandaat namens ons (het volk) besluiten kunnen nemen over een heel scala aan ingewikkelde zaken waar wij geen reet verstand van hebben. Juist daarom is de kritiek van de zelfbenoemde voorstanders van een representatieve democratie (dat het volk geen jota snapt van een associatieverdrag en ze er daarom maar niet over moeten stemmen), heel erg vreemd.
Dat betekent dat vertrouwen de politieke motor is waar de representatieve democratie op draait. Zodra burgers het idee hebben dat politici beloftes stelselmatig niet nakomen, impopulaire binnenlandse maatregelen afschuiven op “Het moet van Brussel” en ondertussen met strak gezicht beweren dat er “Geen cent meer naar Griekenland” gaat, is het nogal wiedes dat de behoefte om bijsturen (en dus meer inspraak) groeit. Feitelijk heeft GeenPeil de eerste beste mogelijkheid om meer democratische inspraak op te eisen aangegrepen, en heeft het op hipsteriaanse 2.0 grassroot-wijze voor elkaar gekregen.
Want “Meer geld naar Griekenland” is een fiscaal onderwerp en dus niet referendabel. Dit maakt de mogelijkheden om meer inspraak op te eisen binnen een primair economische unie zeer beperkt. Dit staat volledig los van wat je vindt van de Europese Unie an sich en hoe haar instituties werken. Dit referendum zal voor de tegenstemmers vooral een kans geven om hun onvrede over hoe Nederlandse politici het Europese project invullen te uiten, voor de voorstemmers juist een kans een stem van vertrouwen te geven. Dit is helemaal niet erg en we hoeven er ook niet zo hysterisch over te doen. PvdA en VVD zijn tenslotte ook groot geworden door voor- en tegenstemmen: mensen stemden niet alleen op hun favoriete partij, maar veel extra stemmen waren proteststemmen. Zowel VVD als PvdA hebben hun zetelwinst te danken aan het “Oh god, alles behalve een linkse/rechtse regering” – effect.
Wat is er op tegen dat burgers de middelen voor meer inspraak (die de regering ze zelf heeft gegeven) gebruikt? Blijkbaar heel veel. Zo wordt beweerd dat we Rusland in de kaart zouden spelen met een referendum. Het feit dat Rusland anti-EU is en elke zweem van EU-kritiek ongetwijfeld zal omarmen, is nog geen excuus om tegen burgers te zeggen dat ze genoegen moeten nemen met de summiere inspraak die zij momenteel genieten. We vragen Amerikaanse activisten die tegen politiegeweld strijden ook niet om een toontje lager te zingen omdat anders RT.com er mee aan de haal gaat. Dat je met de ene activist wat minder op hebt met de ander, prima – maar Poetin daar bij de geïmplanteerde haren bijslepen om je punt te maken is natuurlijk een beetje overdreven.
Ook is opvallend dat media (en zelfs cartoonisten!) cynisch de algehele zinloosheid van de exercitie wensen te benadrukken: het gaat om een raadgevend referendum, daarmee suggererend dat politici ‘toch niet zullen luisteren’. Dit als reden aanvoeren dat het referendum niet veel zin heeft, lijkt eerder op het faciliteren van de zittende macht dan het kritisch bevragen van de macht. Iets wat je toch mag verwachten van media en cartoonisten.
Kortom: de eerste reacties worden vooral gekenmerkt door hyperbolisch geblaat voorzien van evenzo hoge zuurgraad. Nergens voor nodig. Democratie gaat echt niet kapot van een raadgevend referendum. Syrische kindbruidjes hoeven zich niet achter boekenkasten te verstoppen omdat Wilders zijn steun heeft uitgesproken voor het referendum. Poetin zal heus niet de derde wereldoorlog ontketenen zodra wij in Nederland een referendum houden.
Democratie maakt niet gelijkgestemden gelijk. De eerste ‘kritische’ reacties op het aanstaand referendum laten vooral blijken wie daar de nodige moeite mee hebben.
