‘U zegt: als er nu stukken worden gelekt, heeft de premier de zaken niet onder controle. Zou het ook niet te maken kunnen hebben met de mentaliteit van lieden, die echt verachtelijk is?’ Premier Balkenende was in oktober 2009 flink uit zijn doen, tijdens de behandeling van zijn eigen begroting. Er was weer informatie gelekt. Balkenende: ‘Dan zeg ik: heeft het ook niet te maken met gedrag van mensen dat gewoon ontoelaatbaar is en zouden we het er niet met elkaar over moeten hebben dat het systeem rot is, dat er systemen ontstaan van contacten tussen mensen die van stukken weten en de media? Zo gaat het maar door en door en wat wij krijgen, is een verrotting van het proces. Dat is veel ernstiger.’ Woensdag spreek ik met premier Rutte over zijn eigen begroting en over de vele lekken die onder zijn verantwoordelijkheid hebben plaatsgevonden. In tegenstelling tot zijn voorganger houdt premier Rutte zich opvallend op de vlakte. De huidige premier weigert zich openlijk uit te spreken over de ‘verrotting’ van onze democratie.
Het debat met Balkenende in 2009 was interessant, omdat voor het eerst in de Tweede Kamer met de premier werd gesproken over spinnen, het uit de Angelsaksische wereld overgewaaide kunstje om via het lekken van eenzijdige en foutieve informatie het politieke debat te beïnvloeden. Lekken is van alle tijden, vertelden journalisten mij de afgelopen weken. Maar dan toch niet zo omvangrijk – en ook niet zo georganiseerd. Journalisten laten zich te gemakkelijk voor de gek houden. Onderzoek laat zien dat er veel meer voorlichters zijn dan journalisten. Een leger van spin doctors, persvoorlichters en mediastrategen voorziet de media van hapklare nieuwtjes, die niet zelden kritiekloos worden overgenomen. Ook als vrij gemakkelijk te achterhalen is dat ze echt niet kloppen.
Media zijn een middel. Een manier om aandacht te vragen voor een voorstel en daarvoor steun te krijgen. Maar in de politiek is media-aandacht steeds meer een doel op zichzelf geworden: als je veel in de media bent, zou je een goed politicus zijn. Dat beeld wordt nog versterkt door de vele tv-series over politiek, met soap-achtige taferelen, waarin politici vooral bezig zijn met het spelen van spelletjes en het manipuleren van de media. Ik vind het leuk om te zien hoe in deze series bepaalde aspecten van de politiek worden gedramatiseerd. Maar het massale lekken voor Prinsjesdag laat zien dat sommige mensen rondom het Binnenhof dit soort series verwarren met de werkelijkheid. Voor deze politici zou het beter zijn als zij eens wat minder naar deze series zouden kijken.
Balkenende sprak met nauwelijks ingehouden woede over de verrotting van onze democratie. Ik denk dat Rutte met evenveel afschuw kijkt naar het valse spel dat in de politiek wordt gespeeld. Maar deze premier lijkt de handdoek in de ring te gooien en weigert zich uit te spreken. Zijn positie is ook niet gemakkelijk. Hij kan het gedrag van politici niet zomaar veranderen – zeker niet dat van coalitiegenoten. Maar hij kan wel iets doen aan de hoeveelheid mensen die voor veel geld wordt ingehuurd om te spinnen en te lekken. Door het leger van professionele lekkers op de ministeries te verkleinen. Daarbij kan de premier zich laten inspireren door een voorstel dat de SP gisteren deed, om flink te schrappen in het budget voor voorlichting op de ministeries en dat geld te gebruiken om de regionale journalistiek te versterken. Nog beter is het om spinnen en lekken overbodig te maken, door informatie eerlijk te delen. Met de media, maar vooral met de Tweede Kamer. Ik ben ook benieuwd of Rutte zich woensdag net zo durft uit te spreken als Balkenende.
