“Zeg nu maar gewoon dat je het gedaan hebt. Kijk, een foto van je kinderen. Die zie je pas terug als je hebt bekend. Doe het nou maar. Jij hebt het gedaan.” Dit klinkt als snel een bekentenis willen hebben. Op een vieze manier. De 34-jarige Dirk B. uit Delft wordt midden in de avond aangehouden en meegenomen naar het bureau. Daar wordt hem verteld dat hij pas naar huis mag na een bekennende verklaring. Hij wordt in de waan gelaten dat de politie niets heeft ondernomen om zijn kinderen, alleen thuis, op te vangen.
De verdachte wil uiteraard naar huis en wel zo snel mogelijk. De situatie is te bedreigend voor hem en voor diens kinderen. Er wordt een bekennende verklaring afgelegd. Hij mag voorlopig naar huis. In dit geval kan niet gesproken worden van een in vrijheid afgelegde verklaring. Deze is immers verkregen door teveel druk.
“Je kunt maar beter zeggen dat je het gedaan hebt, scheelt je in de rechtbank al snel een jaartje of twee op deze moord.” Ruilen voor een bekentenis mag evenmin. Wanneer tijdens het verhoor aan de verdachte wordt verteld dat de straf die hij/zij zal krijgen veel lager uitvalt wanneer er een bekennende verklaring ligt. De politie maakt immers niet de straf uit, en dat is maar goed ook. In dit geval is sprak van misleiding.
“Je maatje heeft al lang bekend, joh. Hij zei al dat jij daar je mes had neergelegd en dat je het lijk hebt gedumpt. Hij was er bij.” Nog erger wordt het wanneer de verdachte te horen krijgt dat medeverdachten al hebben bekend, wanneer dit niet waar is. Prachtig voorbeeld daarvan is de bekende Puttense moordzaak. Bekentenissen voortvloeiende uit dit soort pressie kan leiden tot werkelijk onheil met zeer verregaande gevolgen. Er zijn langdurige verhoren geweest waarbij de verdachte een bekentenis werd ontlokt door middel van foto ’s van zijn familie gedrapeerd rond een foto van het dode, in een specifiek geval, verminkte slachtoffer. Wel doeltreffend, niet juist. Volgens het Hof en de Hoge Raad direct in strijd met een eerlijk proces.
Een onder deze vormen van pressie verkregen bekennende verklaring mag niet voor bewijs worden gebruikt. In zeer ernstige gevallen wordt zelfs gedacht aan de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Gissingen en veronderstellingen zijn dodelijk voor het verkrijgen van een verklaring op basis van bekennen.
Het pressieverbod is een verbod met een wat vage norm. Uiteraard mag er niet gemarteld worden tijdens een verhoor om een bekentenis te verkrijgen, dat is tevens in strijd met art. 3 EVRM. Opsluiten zou onder het pressieverbod kunnen vallen omdat het namelijk een uiterst gunstige verhoorsituatie creëert. De verdachte voelt zich geïntimideerd en onveilig. Om snel de veilige situatie terug te brengen, zou een bekennende verklaring kunnen worden afgelegd. Om er maar van af te zijn.
Deze omstreden verhoormethode leent zijn naam aan de plaats waar deze vorm van verhoren het eerst werd toegepast, Zaandam. Verdachten werden dagenlang langdurig en intensief verhoord waarbij indringende foto’s van het misdrijf werden getoond. Er werd onder andere gezegd dat langer zwijgen zou leiden tot een nog langere straf. Men praat dan bijvoorbeeld over een moord alsof dat ‘de beste kan overkomen’. Er wordt wat vergoelijkend gepraat over de daad. Er is duidelijk sprake van manipulatie. Nog verder gaat het als tegen de verdachte wordt gezegd dat vrouw en kindertjes pas bescherming krijgen van politie indien er een fraaie bekentenis ligt, niet daargelaten, kwetsende opmerkingen over de kinderen of vrouw van de verdachte. Deze methode is verboden sinds 1996, nadat de toen 45-jarige H. bekende de Groningse coffeeshophouder Harry Roo te hebben gedood. Hij bekende (In Zaanstad)na ziekmakende confrontatie met foto’s van familieleden tussen de beelden van het lichaam van Roo. De verdachte werd, vanwege onnoemelijke druk door politie, vrijgesproken.
Er mag fair verhoord worden. Dat wel. Enige druk mag maar niet teveel. Meestal wordt er een rollenspel gespeeld tussen een vriendelijke politieman/vrouw . De een juist dreigend en de ander juist heel begripvol. Dat kan leiden tot verwarrende situaties. Een feit bekennen indien nooit gepleegd is geen handige zet.
Zwijgen, dat mag ook. Maar dat is een heel andere column.
Karin Smalbil is rechtbankverslaggever in de rechtbank van Groningen en tevens columnist voor De Telegraaf Media Groep, Groningen Dichtbij. Op haar site: www.karinsmalbil.com kunt u haar artikelarchief lezen.
