In een interview met de Volkskrant van 20 mei jl. geeft premier Rutte wederom commentaar op de eerdere uitspraken van voetbalcommentator Johan Derksen. Derksen verklaarde dat ‘veel voetbalclubs naar de klote gaan’ vanwege een overwicht aan te veel Marokkaanse spelers. Rutte zei dit ‘verschrikkelijk’ te vinden. ‘Ik zag zo’n enthousiast kereltje van 6 voor me die komt aandribbelen en dan hoort: “Je mag er niet bij zijn want je bent Marokkaans.”’ PvdA-voorman Minister Lodewijk Asscher hebben we in alle dossiers die hij beheert inclusieve verklaringen horen geven: Marokkanen, Turken, moslims, ze horen erbij en uitsluiting is hem een gruwel.
Op dinsdag 17 mei was ik op de Amerikaanse ambassade in Den Haag ter gelegenheid van de presentatie van de actie Dare to be Grey. Deze actie, waartoe het initiatief genomen was door het Amerikaanse State Department had als doel om met name in het debat over moslims en islam een middenweg te vinden. Studenten van de Universiteit Utrecht hadden zich treffend van hun taak gekweten en presenteerden hun inzichten om niet zwart, niet wit maar om ‘grey’ te zijn. Aan het begin van de presentatie maakten ze melding van de discriminatie en agressie die moslims in het Westen overkwamen. Ze zeiden dat deze in de eerste en laatste plaats veroorzaakt werden door islamofobie en dat het hun doel was om islam als religie buiten schot te houden. De schuld van de problemen die moslims in het westen overkwam, lag geheel en al bij de islamofoben en was zeker niet te wijten aan de islam.
Met gegeven voorbeelden wil ik tegenwicht bieden aan de racialiseringstheorie van Martijn de Koning, zoals verwoord in zijn artikel in de Volkskrant van 7 mei jl. en zijn reactie op de diverse reacties daar weer op (het zijn er twee: deze en deze). Hij stelde dat racialisering de volgende vier stappen volgt:
1) Een groep die divers is in opleidingsniveau, in etnische herkomst en in politieke en religieuze overtuiging krijgt één label opgeplakt.
2) Vervolgens wordt het gedrag van de mensen in deze groep verklaard op basis van een doembeeld van de islam, die per definitie intolerant, agressief en onverenigbaar met het ideaalbeeld van het liberale en/of joods-christelijke Westen zou zijn.
3) Daar wordt dan een negatief waardeoordeel aangehangen: achterlijk, geitenneukers, niet horend bij ‘ons’.
4) Tot slot wordt voorgeschreven hoe er met deze groep moet worden omgegaan: aanpassen, uitzetten, de-islamiseren. Wanneer dit maar genoeg wordt herhaald, leidt het tot een a priori negatieve invulling van het label dat wordt opgeplakt en daarmee is de cirkel rond.’
Ik moest met name tijdens de presentatie van Dare to be Grey denken aan de vier stappen. De Dare to be Grey-mensen scharen moslims namelijk ook onder één label (stap 1), en ook stap 2 kan toegepast worden, zij het in de tegenovergestelde zin (woorden zijn door mij gecursiveerd):
“2) Vervolgens wordt het gedrag van de mensen in deze groep verklaard op basis van een rooskleurig beeld van de islam, die per definitie tolerant, vredelievend en verenigbaar met het ideaalbeeld van het liberale en/of joods-christelijke Westen zou zijn.”
De laatste twee stappen impliceren dan dat er een positief waardeoordeel over de islam wordt aangehangen (stap 3) en de voorgeschreven manier van omgaan met moslims is hen te aanvaarden zoals ze zijn (stap 4).
De uitspraken van premier Rutte en vice-premier Asscher passen ook niet in de stappen van de racialiseringstheorie. Mochten zij al kritiek op de islam en moslims hebben dan maken zij immer duidelijk om welke moslims het gaat: de agressieve en gewelddadige, zoals die van Islamitische Staat.
Ik neem hier bewust het voorbeeld van de premier en vice-premier, omdat dat de mannen zijn die in dit land achter de knoppen zitten. De macht is in hun handen. Zij hebben dus een veel belangrijkere maatschappelijke positie dan CDA-leider Buma en VVD-fractievoorzitter Zijlstra. Martijn de Koning haalt deze laatste twee –onder andere- aan om zijn stelling te onderbouwen dat er een ‘ons’ waardensysteem is dat gebaseerd is op uitsluiting van anderen: de moslims. Maar Buma zit niet aan de knoppen en ook al zit Zijlstra dicht bij het vuur, hij is niet de baas.
Ik wil nog een voorbeeld uit mijn eigen leven geven. Als ik naar de DA-drogist op het pleintje ga word ik geholpen door winkelmedewerkers van Afghaanse afkomst. Als ik dan oversteek, koop ik Turks brood en olijven bij ‘Het Hoekje’ dat door een Marokkaanse familie wordt gerund. De kassa’s van de ernaast gelegen Albert Heijn worden vooral bemenst door Marokkaanse meisjes. Onlangs kreeg ik een brief van de belastinginspecteur, die onmiskenbaar een Turkse naam droeg en mijn belastingadviseur was tot voor kort een Marokkaanse jongen die me prima adviezen gaf. Pour besoin de la cause noem ik hier de afkomst van deze mensen, maar in de dagelijkse praktijk speelt deze geen enkele rol. Dit is de samenleving op haar best.
Wat is mijn punt? Mijn punt is dat als je het debat in de samenleving voert, zoals Martijn de Koning, anderen en ikzelf, je een verantwoordelijkheid hebt voor hoe je dat doet. Je visie op zaken bepaalt je positie. Als je dan, zoals Martijn doet, het islamdebat beziet door de bril van de racialiseringstheorie, dan voed je –bewust of onbewust- de polarisatie. In je visie stel je twee partijen tegenover elkaar. Je stelt dat er een dominant waardensysteem is en de mensen in dat waardensysteem bepalen wie er toe behoren en wie niet. Je creëert zo twee categorieën mensen: de sterken en de zwakken. Nu weet ik ook wel dat Martijn geen uitspraken wil doen over hoe moslims als groep zijn en dat het hem gaat om de vraag hoe ze bejegend worden (wat hij in de eerste alinea van zijn eerste reactie onder woorden bracht), maar toch opteert hij voor de racialiseringsvisie om het debat te duiden. En juist daarin kan ik me niet vinden. Zijn racialiseringsvisie wordt slechts ten dele ondersteund door de empirie. Er zijn evenzoveel tegenvoorbeelden zoals de uitspraken van Rutte, Asscher en die van de –nogal naïeve- ‘Dare to be Grey’-studenten. Maar ook mijn ‘dagelijkse praktijk’ voorbeelden vind ik van groot belang. Want wat de Koning vooral doet is reageren op de mediabeelden, de frames die media creëren, terwijl er ook een gewone alledaagse werkelijkheid is waar moslims alle stations van integratie ruim en breed gepasseerd hebben, sterker nog, gewoon onderdeel van de samenleving zijn met alle waarden van dien. Wij opinieleiders hebben de taak ons op beide samenlevingen te baseren: en eigenlijk is de alledaagse de belangrijkste, want daar gebeurt het.
In mijn reactie in de Volkskrant op het eerdere stuk van de Koning verweet ik hem dat hij moslims geen stem gaf in zijn stuk en ik gaf onder andere als voorbeeld de stem van columniste Ebru Umar. We horen haar luid en duidelijk! De kritiek was evenwel niet van de lucht. Immers, Umar is een zelfverklaard niet-moslim. Ik begrijp die kritiek heel goed, maar ik redeneerde vanuit de racialiseringstheorie. Desgevraagd zullen namelijk heel veel ‘racialiseerders’ Umar beschouwen als behorende tot het ‘andere’, i.e. moslimkamp, los van haar eigen verklaringen. Voor mij maakt het evenwel allemaal niet uit. Verklaart zij niet-moslim te zijn dan is dat zo.
Dat brengt mij ten slotte bij mijn visie op het debat. Het moge duidelijk zijn dat de racialiseringstheorie mij veel te beperkt is om naar de samenleving te kijken en het debat over islam en moslims. Ik zie een en ander veel liever in termen van een democratie die constant in woordenstrijd en -crisis is zoal verwoord door de Franse filosoof Claude Lefort. Representanten van allerlei groepen en stromingen laten hun stem horen en al doende vormen zij samen die waardengemeenschap. Het dagelijkse leven is al een bewijs van het bestaan van die gemeenschappelijke waardengemeenschap, en in de media zijn veel stemmen te horen die allerlei verschillende waarden verkondigen. Je kunt vinden wat je wilt van de opmars die de politieke partij DENK nu maakt, maar zij bevestigt precies mijn punt: gebruik makend van de democratie je stem laten horen en heerlijk knuppels in hoenderhokken gooien, en dat lukt prima met aansprekende figuren als de twee sigaren rokende voormannen van DENK en nieuwe boegbeelden Farid Azarkan en Sylvana Simons.
Ten slotte het volgende. Ik heb het ook al meegemaakt in de Zwarte Pietdiscussie waar ik door de anti Zwarte Pietlobby werd weggezet als ‘witte’ man die geen enkele ervaring heeft met racisme in verleden en heden en die zonder het te weten in wezen zelf racistisch was. Ik heb me daar altijd groen en geel aan geërgerd. Ik werd buiten spel gezet om wie ik was en niet om wat ik zei: typisch racistisch, zou ik zeggen. En nu zegt Martijn de Koning in zijn tweede reactie, reagerend op een artikel van Volkskrantcolumnist Jonathan van het Reve dat deze ‘een typische opmerking maakt van mensen die geen ervaring hebben met racisme’. Van het Reve wordt hier weggezet om wie hij is en niet om wat hij beweert. De Koning zet hem, vind ik, buiten spel. Want hoe kan de Koning weten of Van het Reve nooit situaties van racisme of uitsluiting heeft meegemaakt? Je moet in het debat nooit de ander aanvallen om wie hij is of in de ander zaken aannemen waarvan je niet weet of ze er zijn of niet. Dat doodt het debat.
Het debat gaat hoe dan ook door, en de moslimstem wordt op alle fronten gehoord, en wat mij betreft doen we dat niet met oogkleppen op omdat de theorie dat vereist, maar met oog en oor voor alle personen en stemmen in het spel dat democratie heet. Ik besef zeer wel dat moslims en islam onder grote druk staan en kritiek krijgen, maar een visie die hen reduceert tot speelbal of kinderen, doet hen op geen enkele manier recht. Iedereen die zijn stem laat horen –maar ook de zwijgende meerderheid- behoort tot de veelkleurige waardengemeenschap.
Ter informatie. Op woensdag 15 juni gaan Martijn de Koning en ikzelf in debat in een avond georganiseerd door Het Collectief tegen Islamofobie en Discriminatie.
