Onlangs las ik On Tyranny van Timothy Snyder. 20 lessen voor de 20e eeuw. Een net zo magistraal als beknopt boek waarin Snyder laat zien hoe burgerlijke gehoorzaamheid (aan taal, land, instituties, geschiedenis etc) een tegenwicht vormt tegen de beweging naar totalitarisme die in ieder geval in de VS is ingezet. Ook in Nederland is het functioneren van de democratie aan erosie onderhevig. De PvdA helpt een handje door de rol van de provincie kleiner te maken en de Eerste Kamer een veel politiekere rol te geven.
Hoofdstuk één (gehoorzaam niet automatisch) is me op het lijf geschreven. Hoofdstuk twee (heb respect voor instituties) deed me meteen denken aan het malle proces dat in Nederland aan de gang is om de Eerste Kamer als chambre de reflection op te heffen. De afgelopen jaren is de Eerste Kamer natuurlijk al een stuk politieker geworden. Het Kabinet moet steeds met een schuin oog naar “De Overkant” kijken omdat ook daar steeds vaker voorstellen politiek-inhoudelijk behandeld worden. Dus het past in beweging.
Het was niet de opzet van de Senaat. Hoewel de Eerste Kamer traditioneel met regelmaat voorstellen afwijst, is de Senaat in het leven geroepen om de gewesten een stem te geven in het politieke proces, maar vooral om niet het werk van de direct gekozen volksvertegenwoordiging dunnetjes over te doen, maar juist om te kijken of het proces goed en zorgvuldig is verlopen, of de wetgeving consequent is met ander beleid, en of er uitvoeringsproblemen te verwachten zijn.
Dat de Eerste Kamer indirect verkozen wordt (namelijk via de Statenverkiezingen) is logisch. Het staat daardoor, zo is de redenering, wat verder van het dagelijkse politieke gekrakeel. Ook heeft ze een sterkere binding met de bestuurslaag die ook wat verder van de dagelijkse politiek staat: de provincie.
Die houdt zich immers over het algemeen met meer reflectie met het inrichten van Nederland: ruimtelijke ordening, planologie, waterstaat; veelal infrastructuur. Erg belangrijk, politiek ook; en vaak meer op structuur en lange termijn gericht.
Ik weet niet op grond van welk met de leden besproken voorstel het idee ontstaan is, maar de PvdA wil blijkbaar meer van de Eerste Kamer, en minder van de provincie. Niet alleen werd in een aankondiging aan de leden de komende Statenverkiezing en daarmee de rol van de Provincie niet verder benoemd dan dat door de Staten de Eerste Kamer verkozen wordt; ook worden we nu lastiggevallen met een verkiezing van de lijsttrekker voor diezelfde verkiezing.
Alleen Statenleden kunnen stemmen bij de Eerste Kamer; de rol van de lijsttrekker is dus een andere dan bij de Tweede Kamerverkiezingen. Als ze al een rol hebben bij de verkiezingen van de Provinciale Staten, gaat dat ten koste van waar het bij de verkiezing van de Staten écht om gaat: de Provincies zelf.
Maar goed: vanochtend om kwart voor zeven vielen de profielen van de vier kandidaat-“lijsttrekkers” in de digitale bus. Het stemt allemaal niet vrolijk. Behalve het gebruikelijke narcistische gekoketteer met eenvoudige afkomst buitelen de kandidaten over elkaar heen met wat zij allemaal vinden. Of ze niet weten, of verzwijgen dat de Eerste Kamer geen recht van initiatief heeft: het is allebei even erg. Hoe sympathiek de ideeën over Wim Kok, schone lucht, onderwijs en de Amerikanisering van de arbeidsmarkt ook zijn: de Eerste Kamer heeft geen recht van initiatief, is geen Tweede Kamer, en moet die ook niet willen worden.
Het bewaken van de kwaliteit van de politieke besluitvorming in Nederland is letterlijk van levensbelang. We kennen geen constitutioneel hof, en adviezen van de Raad van State worden met regelmaat in de wind geslagen. Een land dat geen respect heeft voor het functioneren van zijn hoogste politieke orgaan heeft uiteindelijk ook lak aan zijn inwoners.
Het echte probleem van de Eerste Kamer is niet nu aan de orde, maar over een jaar of drie en een half als deze mensen opnieuw verkozen moeten worden en allemaal malle ideeën gaan bedenken om zich te profileren.
Minder reflectie, meer standpunten, minder inhoud, meer narcisme en minder aandacht voor de kwaliteit van de besluitvorming. Het is zorgwekkend.
