Als je in Brabant bent geboren, is de Maagd Maria nooit ver weg. Mijn geboortedorp Hilvarenbeek heeft twee Mariakapelletjes, één aan het begin en één aan het einde van het dorp. Het kapelletje in de richting van Diessen, dat is gewijd aan Maria als ‘Troosteres der bedrukten’, vind ik het mooiste. Het ligt landelijk ingesloten tussen het landgoed van Groenendael en de bossen van Annanina’s Rust, een natuurgebied dat is vernoemd naar de Russische maîtresse van een lokale notabele, die hier vroeger was ondergebracht. Hilvarenbeek heeft een prachtige kerk, maar die kerk is meestal leeg. Dit Mariakapelletje staat altijd vol, met bloemen en briefjes – en vooral met kaarsjes. Hoe de blijvende populariteit van de Heilige Maagd te verklaren is, kunnen we deze zomer zien in museum het Catharijneconvent.
Het Catharijneconvent is een museum voor religieuze kunst in Utrecht. Voor deze Maria-tentoonstelling zijn vanuit de hele wereld beelden gehaald van de Moedergod, die van alle tijden is. In het museum is te zien hoe de christelijke Maria een voortzetting is van de Romeinse godin Kybele en de Griekse godin Demeter en helemaal teruggaat op de Egyptische godin Isis, die evenals Maria altijd maagd werd genoemd en afgebeeld met haar zoon aan haar borst. De Moedergod is te vinden in alle religieuze culturen, in het hindoeïsme (Devaki), in het boeddhisme (Kwan Yin), of in oude Braziliaanse religies (Yemayá). Ze staan allemaal symbool voor de vruchtbaarheid en voor de schepping. De tentoonstelling toont ook Mariabeelden van moderne kunstenaars, die eveneens verwijzen naar een scheppende Moedergod.
Nadat we in de Maria-tentoonstelling verschillende beelden hebben gezien uit vervlogen tijden komt de Virgin of Mercy (2015) van Elisabet Stienstra hard binnen. Het beeld toont een Maria die haar vruchtbaarheid op een even onverhulde als trotse wijze toont. Haar open houding staat in diep contrast met haar serene gelaat, maar toch is hier niet sprake van een tegenstelling. Dit Mariabeeld is gemaakt uit één boom, waardoor het hout blijft ‘leven’. En geschilderd in een rode kleur, als teken van kracht. Maria verenigt ook veel oude godinnen en heeft vele titels, zoals die van ‘Sterre der Zee’, als beschermvrouw van de scheepslieden. Op de tentoonstelling in het Catharijneconvent staat ook een beeld van Maria met lichtbaken, dat vroeger langs de rivier de Waal stond, om schippers veilig door het water te leiden.
De katholieke kerk stond eeuwenlang ambivalent tegenover het beeld van Maria als Moedergod. Pas in 1854 werd haar bijzondere status aanvaard, door de leer van de ‘onbevlekte ontvangenis’. Daarmee werd de christelijke cirkel van zonde en verlossing eindelijk rond. De mensheid was belast met de erfzonde, nadat Eva in het Paradijs at van de verboden vrucht der kennis. Totdat de mens werd verlost, door het kruisoffer van Jezus Christus, die werd geboren uit de Maagd Maria. De ‘onbevlekte’ ontvangenis betekent dat zij was uitgezonderd van de erfzonde, want hoe kon zij anders de Zoon van God baren? In het Catharijneconvent is te zien hoe het beeld van Maria nog altijd leeft in de populaire cultuur. Hoe bijvoorbeeld overal in de wereld mensen de Heilige Maagd in een tatoeage op hun eigen lichaam vereeuwigen.
Ik vind het intrigerend hoe een eeuwenoud beeld van een Moedergod in alle culturen en in zoveel vormen is blijven voortbestaan – tot aan de dag van vandaag. Als u wilt weten hoe dat mogelijk is, kunt u dit Pinksterweekeinde gebruiken om de Maria-tentoonstelling in het Catharijneconvent te bezoeken.
Ronald van Raak schreef eerder over de Heilige berg van Maria, een Jezusbeeld in ballingschap, de hemelse muziek van Hildegard von Bingen, de bevalling van paus Johanna, het gelijkheidsideaal van Christus, paus Franciscus als organisatiemanager en de tranen van de Heilige Augustinus.
Virgin of mercy
Mariakapelletje Hilvarenbeek
Maria met lichtbaken dat vroeger langs de rivier de Waal stond
