Donderdag werd duidelijk hoe de AIVD met succes heeft ingebroken bij Russische hackers en daardoor de Amerikanen kon waarschuwen voor inbraken in het Witte Huis, bij Buitenlandse Zaken en bij de Democratische Partij. Dat was bijzonder knap werk, dat ook mogelijk bleek met de huidige wet. Rob Bertholee had het indirect al aangekondigd in het gesprek dat hij eerder had met Twan Huys in College Tour, waarin hij zei dat hij ‘zeker wist’ dat de Russen volop spioneren. In dat programma kwam ook de nieuwe ‘Sleepwet’ ter sprake, waar we op 21 maart een referendum over gaan houden. Het is bijzonder dat de baas van de geheime dienst zich zo openhartig liet interviewen. Hij deed dat losjes en kwam over als een eerlijke vent, precies zoals ook ik hem heb leren kennen. Rob Bertholee is een militair, hij was commandant van de landstrijdkrachten en streed in Afghanistan. Als goed militair is hij getraind om korte antwoorden te geven en dat komt als hoofd van de AIVD ook goed van pas. Het gesprek ging over de persoon (‘Huilt u wel eens?’ ‘Inwendig’) en over de dienst (‘We hebben geen kelders waarin we mensen bewaren’). Maar dus ook over de nieuwe Sleepwet.
De AIVD heeft ‘drie of vier’ terroristische aanslagen voorkomen, sinds het aantreden van Rob Bertholee in 2011. Daar mogen we de medewerkers van de dienst dankbaar voor zijn. Ook dat is gelukt zonder gebruik te maken van het ‘sleepnet’ dat de dienst krijgt in de nieuwe wet voor de geheime diensten – en waardoor massaal informatie kan worden verzameld van burgers die nergens van worden verdacht. Tijdens College Tour stelde een studente de vraag of de Sleepwet wel nodig is om aanslagen te voorkomen en het massaal binnenhalen van gegevens van onschuldige burgers wel effectief is om terrorisme aan te pakken. Ik had verwacht dat het hoofd van de AIVD met een heel overtuigend antwoord zou komen op deze vraag, want waarom zou je anders in zo’n programma gaan zitten? Maar dat antwoord bleef uit, Bertholee ging niet inhoudelijk in op deze vraag. Ik had het hoofd van de AIVD ook graag willen vragen hoe hij de veiligheid van Nederlanders wil beschermen als wij massaal gegevens van mensen delen met geheime diensten van andere landen. Terwijl wij niet weten wat voor informatie dat allemaal is, omdat die gegevens zijn verzameld door computers. En we ook niet kunnen weten wat die andere landen met de gegevens van onze burgers gaan doen.
Met de nieuwe wet hebben geheime diensten ‘een andere toegang tot de kabel dan tot nu toe,’ zei Rob Bertholee. Een argument voor de nieuwe Sleepwet was dat de AIVD geen toegang zou hebben tot de kabel. Dat stond ook op de website van de dienst, maar die tekst werd na mijn Kamervragen aangepast. Het blijkt dat de geheime dienst ook onder de oude wet al gericht kan zoeken op de kabel, zoals ook bleek bij het succesvol hacken van de Russische hackers. Wat de nieuwe wet toevoegt is dat ongericht kan worden gezocht naar mensen tegen wie helemaal geen verdenking is – de ‘andere toegang’ van Bertholee. Maar wat betekent dat voor de bescherming van informatie, zoals de bronbescherming van journalisten? Die hoeven hun bron niet te noemen als mensen hen iets in vertrouwen willen zeggen. Twan Huys gaf Rob Bertholee een voorbeeld, waarin hij de identiteit van een bron onthult aan een vriend die door de AIVD wordt afgeluisterd. Het hoofd van de dienst legde uit dat die bron dan kan worden benaderd, waarna Huys terecht concludeerde dat dit het einde is van de bronbescherming. Hetzelfde geldt ook voor artsen, advocaten, geestelijken en andere mensen met een beroepsgeheim. En dat geldt nog meer als straks ook nog massaal ongericht gegevens worden verzameld van burgers waar geen enkele verdenking tegen bestaat.
‘Laat andere mensen in hun waarde,’ dat was de les die Bertholee de studenten meegaf in College Tour. Dit was volgens mij meer dan een goed ingestudeerd antwoord. Het hoofd van de AIVD doet dit werk uit idealisme, om de vrijheid te beschermen van elke Nederlander om zichzelf te kunnen zijn. Waarom de AIVD daar de Sleepwet voor nodig zou hebben is ook na dit optreden nog steeds niet duidelijk. Als het niet nodig is om onschuldige burgers af te luisteren, is het beter om die mensen in hun waarde te laten.
