Ironisch was het wel. Woensdag ging ik in debat over de Sleepwet, in de Grote Zaal van De Balie in Amsterdam. Tegelijk was er in de Salon daarnaast een discussie over de vraag ‘of het liberalisme dood is’. Ook een interessante vraag voor Mark Rutte, die zich deze week mengde in het debat over de Sleepwet. Op Facebook konden mensen hem live vragen stellen. Een oplettende kijker was bezorgd wat er met de gegevens gebeurt die met het sleepnet worden opgehaald en die ook ongezien met geheime diensten van andere landen kunnen worden gedeeld. Zij noemde dit bizar. Niet minder bizar was echter de reactie van Rutte: “Verschrikkelijke aanslag gehad in Brussel tijdje geledenen alweer, daar werd een computer gevonden vol met gegevens. Die hebben de Belgische diensten gedeeld met andere landen in Europa. Realiseer je dat de treinreis Brussel – Amsterdam ongeveer twee uur is. Soms moet onder grote tijdsdruk gewerkt worden.” Premier Rutte begon een verhaal over een laptop die in Brussel is gevonden, achtergelaten door een terrorist op een vuilnisbelt, precies op de dag dat in november 2015 in Parijs drie bloedige aanslagen werden gepleegd. Maar het feit dat geheime diensten in Europa laptops van terroristen moeten uitwisselen heeft toch niets te maken met de nieuwe Sleepwet? Wat bezielde onze minister-president dan om zo’n antwoord te geven?
Tijdens de avond in De Balie vertelde Peter Kanne van onderzoeksbureau I&O dat veel mensen voorstander zijn van de nieuwe Sleepwet, totdat ze horen dat de AIVD gegevens van Nederlanders straks ongezien kan gaan delen met andere landen. Net als de vragensteller in de Facebooksessie met Mark Rutte. Maar waarom gaf de premier toch zo’n vreemd antwoord? Zou hij zich hebben vergist, of de vraag niet hebben begrepen? Even wilde ik dat nog wel geloven, totdat ik Kajsa Ollongren zag bij Nieuwsuur. Ook deze D66-minister kreeg de vraag waarom data waarvan wij zelf niet weten wat erin staat, ongezien kunnen worden gedeeld met andere landen. Hoewel we niet weten wat deze landen met de data van onze burgers gaan doen. Ook zij kwam met datzelfde verhaal van die laptop die in Brussel is gevonden. Premier Rutte en minister Ollongren hielden zich blijkbaar aan een voorgeschreven script. Het is een retorische truc die politici wel vaker toepassen, een antwoord geven op een vraag die helemaal niet is gesteld. Er is in de politiek werkelijk niemand die zegt dat informatie van laptops van terroristen niet mag worden uitgewisseld. In tegendeel: in de debatten na de aanslagen in Parijs en Brussel bleek telkens dat geheime diensten slecht samenwerken en heb ik er steeds op aangedrongen dat Europese diensten gegevens van aanslagplegers beter delen.
Straks kunnen onbekende gegevens van Nederlandse burgers worden gedeeld met Turkije of Marokko, of het Amerika van Trump. Dit probleem is onderbelicht gebleven in de discussie over de Sleepwet, maar raakt wel aan de kern van de rechtsstaat. De overheid moet zich inzetten voor de veiligheid van onze burgers en het delen van onbekende informatie met dubieuze landen zal daarbij niet helpen. Het voorbeeld van die laptop in Brussel is veel eerder een argument tégen de nieuwe wet, omdat het laat zien waarom we dat sleepnet helemaal niet nodig hebben. De aanslagplegers in Parijs en Brussel waren bekend bij geheime diensten en van één van hen is zelfs een laptop gevonden. Ook in Nederland stonden destijds terroristische acties gepland, zo zou blijken uit de gegevens op deze computer. Potentiële aanslagplegers zouden naar Schiphol zijn gereisd, maar we zijn toen aan een aanslag ontsnapt. Het voorbeeld van Rutte laat vooral zien hoe belangrijk het is dat extremisten gericht worden gevolgd en geheime diensten alle gegevens over deze mensen goed met elkaar delen. Maar het toont helemaal niet aan waarom gegevens van onschuldige burgers verzameld moeten worden en gedeeld met buitenlandse diensten. De noodzaak daarvan kán volgens mij ook niet worden aangetoond. Ik ben benieuwd of onze premier bereid is om dat vóór 21 maart toch nog te proberen.
De overheid moet zich niet met de burgers bemoeien als dat niet nodig is, dat is een mooi liberaal principe. Mark Rutte gaat de vraag waarom gegevens van onschuldige burgers ongezien mogen worden gedeeld met andere landen gewoon uit de weg. Dat kan de leider van de VVD zich niet veroorloven, dat zou pas echt de dood zijn van het liberalisme.
Ronald van Raak schreef eerder over het gedraai van Kees Verhoeven, het optreden van AIVD-baas Rob Bertholee, het referendum van Alexander Pechtold en de Sleepwet van Kajsa Ollongren.
