Die avond zat ik plotseling bij de fractie van de PvdA. Het was al ver na tienen, in de Eerste Kamer, 22 maart 2005. De senaat was volgelopen met journalisten, die verslag kwamen doen van wat later de ‘Nacht van Van Thijn’ zou gaan heten, die de val inleidde van D66-minister Thom de Graaf. Het debat was die ochtend om negen uur begonnen en die avond zou er nog gestemd moeten worden. PvdA-senator Ed van Thijn vroeg om schorsing voor een fractieoverleg. Wij hadden geen overleg, de SP wist al dat we tegen zouden stemmen. Bij het verlaten van de zaal tikte Van Thijn mij op mijn schouder en vroeg of ik mee wilde lopen naar de fractiekamer van de PvdA. Ik zat nog niet zo lang in de politiek, maar besefte wel dat dit erg ongewoon was. Wat had ik te maken met de discussies in de PvdA? Wat ik te zeggen had, had ik toch in het debat al laten horen? Maar Van Thijn was een ervaren rot en die vroeg zoiets niet zomaar. En natuurlijk was ik wel benieuwd. Die dag had de Eerste Kamer gesproken over de gekozen burgemeester, hoewel de wet die we behandelden hier eigenlijk niet over ging. Minister De Graaf verdedigde het voorstel om de benoemingswijze van de burgemeester uit de Grondwet te halen. Dat leidde die avond tot een nogal vreemde confrontatie in de fractiekamer van de PvdA.
Woensdag sprak ik in de Tweede Kamer over een initiatiefwet van D66 om de benoeming van de burgemeester uit de Grondwet te halen. Dat was dezelfde wet die ik twaalf jaar eerder al in de Eerste Kamer had besproken (vanaf 2003 was ik lid van de Eerste Kamer, in 2006 werd ik lid van de Tweede Kamer). Met die wet is niet zoveel mis, de wijze van benoeming van de burgemeester hoeft niet in de Grondwet, dat kan ook bij gewone wet worden geregeld. De vraag is dan hoe we de burgemeester wel moeten kiezen en hierover zijn de meningen nogal verdeeld. De meeste partijen willen dat de burgemeester wordt gekozen door de gemeenteraad, D66 wil dat de burgemeester rechtstreeks door de burgers wordt gekozen. Dat klinkt heel mooi, maar kan ook leiden tot problemen. Want als de gemeenteraad en de burgemeester allebei direct door de burgers worden gekozen, wie heeft bij een conflict dan het laatste woord? Bovendien maakt het nogal uit wat voor burgemeester je wilt. Als je op deze positie een uitgesproken politicus wilt met een eigen politiek programma, dan kun je het beste rechtstreeks kiezen. Maar als je iemand wilt die boven de partijen staat en de hele gemeente vertegenwoordigd, dan lijkt me een keuze door de gemeenteraad eigenlijk veel beter.
In 2005 regeerde Balkenende II, een kabinet van CDA, VVD en D66 – een beetje zoals nu. D66 had de coalitie zo ver gekregen dat die de rechtstreeks gekozen burgemeester zou steunen, hoewel veel CDA- en VVD-politici hier helemaal niet voor waren. Als we voor de wet van De Graaf zouden stemmen, zou er een rechtstreeks gekozen burgemeester komen die we niet wilden – of in ieder geval niet via deze achterdeur. De SP in de senaat had aangegeven niets voor deze politieke ‘deal’ te voelen, hetzelfde geldt voor GroenLinks. Belangrijk was nu de positie van de PvdA, de regering had de steun van deze partij nodig om de Grondwet te kunnen veranderen. Woordvoerder was dus Ed van Thijn, de ervaren politicus die in het verleden juist een warm pleitbezorger was geweest van de rechtstreeks gekozen burgemeester, maar die deze nacht fel tegen de wet van De Graaf streed. Dat leidde binnen de PvdA tot opmerkelijke taferelen. Wouter Bos, de fractievoorzitter van de PvdA in de Tweede Kamer, wilde dat de Senaatsfractie vóór de wet zou stemmen. De dag van het debat hoorde ik Van Thijn voortdurend met Bos aan de telefoon hangen. Die avond werd ook nog PvdA-voorzitter Ruud Koole naar de senaat gestuurd. Dat was voor Van Thijn die avond reden om de woordvoerders van SP en GroenLinks uit te nodigen bij zijn fractievergadering.
GroenLinkser Leo Platvoet en ikzelf waren nog maar goed en wel gaan zitten toen de voorzitter van de PvdA de fractiekamer al kwam binnen rennen. Van Thijn glimlachte even naar ons en zei: ‘Ruud, je bent te laat.’ Zo werd deze nacht de ‘Nacht van Van Thijn’.
Foto: Ed van Thijn schudt die ochtend de hand van Thom de Graaf. Achter hem Ronald van Raak.
