Het Groningse gas is van de Nederlanders, Ghanese olie is van de Ghanezen en Indonesische oerwouden zijn van de Indonesiërs. Maar in veel landen hebben overheden en bedrijven minder oog voor de eigendomsrechten van de bevolking. Via discretionaire beslissingen en schaduwconstructies krijgen malafide bedrijven licenties om olie, gas of palmolie te exploreren en produceren.
Voor palmolieplantages worden bossen in Maleisië en Indonesië omgekapt. De bossen, die hun wortels schieten in de grond, en die ik daarom voor het gemak ook schaar onder nationale grondstoffen, moeten beter worden beschermd tegen oprukkende palmolieplantages. Want ondanks talloze initiatieven, strengere regelgeving en bedrijfskeurmerken, blijken bedrijven en palmolieplantages nog steeds terrein te winnen op apen en oerwouden.
Deze maand verscheen het onderzoeksrapport Enough is enough waar de beschuldigende vinger wordt gewezen richting de ondoorzichtige eigendomsstructuren van de palmolieplantages. Vaak blijken de leveranciers palmolie van eigen plantages te mengen met olie van illegale plantages om te voldoen aan de enorme vraag. Het is dus onduidelijk waar de palmolie vandaan komt. Voor de oplossing wordt o.a. naar westerse multinationals gewezen: zij die palmolieproducten verkopen moeten strenger hun toeleveranciers monitoren op de bron van de olie.
Maar activisme tegen Unilever en PepsiCo verraad een simpele visie. Voor westerse multinationals is het momenteel onmogelijk hun waardeketen schoon te houden: de concurrentie met malafide bedrijven is moordend, de toeleveranciers zijn talloos, en de toeleveranciers van de toeleveranciers zijn helemaal lastig te controleren. Een block-chain oplossing, waarbij er, zoals momenteel wordt bediscussieerd in de diamantindustrie, een chip in de palmolie wordt geplaatst om het goedje van bron tot eindproduct te volgen lijkt mij nog wat futuristisch.
Maar wellicht kan de oplossing uit een andere hoek komen: de overheden. Deze maand kondigde de staatssecretaris van energie (lees: olie & gas) in Ghana een maatregel aan die schaduwconstructies onmogelijk maakt. Vandaag kunnen Ghanese olievelden nog in handen zijn van bedrijven waarvan de uiteindelijke eigenaren onbekend zijn, maar binnenkort moet de olie en gas industrie in Ghana volledige openheid van zaken geven over het economisch eigendom van grondstoffenlicenties. Een doorbraak na jaren van grilligheid en willekeur. Bij de presentatie wees de staatssecretaris nog eens fijntjes op het feit dat de bevolking eigenaar is van de grondstoffen en daarmee het recht heeft te weten wat er met hun grondstoffen gebeurt en door wie.
Wie mag een oerwoud omkappen? Wie mag de olie en gas uit de grond zuigen? Onder welke voorwaarden? Wanneer dit transparant wordt gemaakt is het lastig voor overheidsdienaren om via schaduwconstructies geld te verdienen aan grondstoffen. Ook zullen eigenaren kunnen worden aangesproken op, of aangeklaagd voor, illegale praktijken zoals ontbossing en uitbuiting.
Door trustkantoren en financiële instellingen wordt vaak gewezen op de noodzaak voor anonimiteit van de licentie-eigenaren. In landen waar gijzelingen niet ongewoon zijn, maar, zoals in Nederland, om simpelweg uit de Quote te blijven, worden complexe en ondoorzichtige eigenaarsstructuren gerechtvaardigd. Maar de overheid in Ghana heeft echter besloten dat, wanneer het gaat om Ghanese grondstoffen, het publieke belang voorop moet staan.
Wanneer Indonesië en Maleisië schaduwconstructies in de palmolie zouden voorkomen via een soortgelijke wet zouden de bossen er een stuk gezelliger en gezonder uitzien.
