Ik geef het toe: ik voel me zwaar belazerd. Ik heb een rekening bij de ASN Bank omdat die beweert vriendelijke dingen met mijn spaargeld te doen en omdat hun eekhoorn zo’n aardige mascotte is. ASN is onderdeel van SNS Reaal. Dat wist ik. Maar wat ik niet wist: SNS Reaal is het grootste schandaal van allemaal.
Een jaar geleden nationaliseerde de overheid de vierde bank van Nederland. De nationalisatie heeft de staat 3,7 miljard euro gekost.
Twee machtige mannen achter de schermen in het Nederlandse openbare bestuur hebben gisteren hun rapport uitgebracht over de vraag of De Nederlandsche Bank en het ministerie van Financiën “tijdig en toereikend” hebben geopereerd ten aanzien van SNS Reaal. Het antwoord van de grijze eminenties Jean Frijns en Rein-Jan Hoekstra is snoeihard: nee.
Bij SNS Reaal gaat de rot dieper dan bij andere banken die de afgelopen jaren in problemen kwamen. Bij de nationalisatie van ABN Amro in 2008 kon je nog volhouden: het was de hoogmoed van drie buitenlandse banken die ABN Amro in stukken hadden gescheurd. Wellink had nog zo gewaarschuwd, maar Balkenende wilde het niet horen. Icesave? Een kwestie van een stelletje op hol geslagen IJslanders. DSB? Nederlandse media liepen weg met Dirk Scheringa die zijn bank gebruikte als eenarmige bandiet om zijn privé-hobby’s te financieren.
SNS Reaal is een Nederlands schandaal dat schokkend onderschat is. Met de overname van vastgoedbank Property Finance haalde Sjoerd van Keulen de nationale vastgoedmaffia in huis. Property Finance kwam voort uit het Bouwfonds en was eigendom van ABN Amro. Had men daar in de gaten dat de onderwereld PF gebruikte voor witwasactiviteiten en megalomane vastgoedprojecten in binnen- en buitenland? Die praktijken waren al jaren aan de gang toen SNS de vastgoedbank in 2006 overnam.
Nederlandse projectontwikkelaars maakten er een sport van om in zo kort mogelijke tijd deals van tientallen of honderden miljoenen af te sluiten. De vastgoedbubbel die Property Finance financierde heeft SNS Reaal de kop gekost.
Vastgoedbubbel? Dat was toch in de Verenigde Staten met de subprime hypotheken? Nee, dat was in Nederland. Onder onze ogen en in onze eigen achtertuin. Kranten schreven er niet over, want vastgoed was ordinair. Harry Mens en zijn tv-show, dat niveau. Dat daar honderden miljoenen verkwanseld werden, waarvoor de belastingbetalers later moesten opdraaien, dat bleef onbekend.
De Nederlandsche Bank liet het allemaal gebeuren. Het voornemen van SNS Reaal om Property Finance over te nemen werd afgehandeld door een ondergeschikte van de directeur toezicht van DNB, Arnold Schilder. Schilder gaf toestemming voor de overname voordat er onderzoek was gedaan en dat onderzoek stelde niets voor. Schilder vond het niet nodig de voltallige directie van DNB te informeren over de ambities van SNS Reaal om zich op een terrein te begeven waarop het geen enkele ervaring had.
Schilder was trouwens verantwoordelijk voor alle blunders bij het toezicht van DNB. De ‘optopping’ van de garanties op spaargeld voor Icesave in 2007 en de goedkeuring van een nieuwe bankvergunning in 2005 voor DSB handelde hij af zonder de rest van de directie erin te kennen. Het heeft Nederland veel geld gekost. Schilder is in 2009 stilletjes bij DNB vertrokken met een riante afvloeiingsregeling.
Niet alleen DNB heeft in het geval SNS Reaal te weinig te laat gedaan. Nadat de staat in 2008 SNS Reaal met 750 miljoen euro overeind had gehouden, heeft het ministerie van Financiën niet doorgezet met harde sanering. Misschien was dat omdat de ambtenaren bij Financiën eind 2008, begin 2009 hun handen vol hadden aan ING. Als ING zou omvallen – en die zorg was intern groter dan publiekelijk werd uitgedragen – zouden de gevolgen niet te overzien zijn. Het ministerie beschikte over een beperkte hoeveelheid mensen die zich met de rampenbestrijding van de uitslaande bankencrisis in Nederland bezig hielden. Pas in de loop van 2009 ebde de vrees dat ING zou omvallen weg.
Er veranderde wel iets. Zomer 2011 kreeg DNB een nieuwe directie. Klaas Knot werd president, Jan Sijbrand directeur toezicht. Op aanwijzing van minister De Jager werden de functies uit elkaar gehaald: Sijbrand werd de hoogst verantwoordelijke voor het toezicht. Wellink was daar toen tegen, want het zou twee kapiteins op één schip geven. Wellink werd weggehoond. Het is ironisch dat Hoekstra en Frijns bepleiten om dat ideetje van De Jager te vergeten en de president van DNB het hoogste gezag te laten zijn, ook over het toezicht.
Onder Sijbrand verhardde de opstelling van DNB ten aanzien van SNS Reaal, maar men was bang voor een bankrun als openbaar zou worden hoe dramatisch slecht de bank er voor stond. Bij Financiën had Jan Kees de Jager geen zin in het redden van een bank, want dan zou er opnieuw overheidsgeld in een bank gepompt moeten worden en dat zou hem politieke problemen opleveren. De Jager liet zijn oren hangen naar de populisten die de redding van banken geldverspilling vonden en zo verstreek de tijd.
Pas met de komst van Jeroen Dijsselbloem als minister van Financiën, november 2012, veranderde de opstelling van Financiën. Dijssselbloem deed waar De Jager voor terugdeinsde. Hij maakte korte metten met een reddingsplan waarbij het private equityfonds CVC de bank-verzekeraar zou overnemen en de risico’s bij de staat werden neergelegd. De Jager had daar lang op gehoopt. Drie maanden na zijn aantreden als minister nationaliseerde Dijsselbloem SNS Reaal. Aandeelhouders en obligatiehouders waren al hun geld kwijt. Het was de eerste keer dat dit gebeurde en inmiddels is dit Europees beleid.
Hoe krakkemikkig het toezicht en de politieke besluiteloosheid inzake SNS Reaal ook waren, het meest onthutsend is het falend management van de bank-verzekeraar. In de bestuurskamer was men blind voor de onontkoombare gang naar de afgrond. Met de kop in het zand moedig voorwaarts. Ontkenning van de problemen met het vastgoed, ontkenning van de noodzaak van staatssteun, ontkenning van het veranderde politieke klimaat, ontkenning van de crisis, tegen beter weten in blijven vasthouden aan een private oplossing met een hebberig opkoopfonds. Het management van de vierde bank van Nederland bestond uit een stel klungels die zich lieten bijstaan door een alsmaar uitdijend aantal consultants die voor absurde bedragen werden ingehuurd. Als er één beroepsgroep aan de ondergang van het Nederlandse bankwezen heeft verdiend, dan zijn het de snelle jongens van Boer&Croon.
En ik maar denken dat het wel goed zat met mijn spaarrekening bij de eekhoorntjes van de ASN Bank.
