“Welnu”, riep Halbe Zijlstra, “als Europa de grenzen niet sluit, dan doet Nederland het wel”, om vervolgens uit te leggen dat er een tsunami van vluchtelingen onderweg is naar Noord-Europa, en dat we in Europa te kampen hebben met een ‘zachte onderbuik’ van landen die te weinig doen om de vluchtelingenstromen tegen te houden – Spanje en Italië. Ja, en Europa moest maar snel daadkrachtig optreden, anders zou het met de unie weleens rap gedaan kunnen zijn. Het komende jaar was zelfs het ‘jaar van de waarheid’ voor Europa. Alweer, klaarblijkelijk.
Het klonk natuurlijk allemaal erg fris, stoer en daadkrachtig, zo aan de start van het nieuwe parlementaire jaar, en dat is vast electoraal heel erg handig enzo, maar het is me wel een visietje hoor, van ’s lands grootste partij: rondom Europa schieten de gewapende conflicten als paddestoelen uit de grond, en Halbe Zijlstra roept op om vooral de grenzen te dichten. Klinkt als: wat er ook gebeurt, niemand binnenlaten, en dan komt het goed. Bot gezegd: het is alsof de VVD denkt dat wanneer het huis van je buren de fik staat, het risico dat de brand overslaat minder groot is als je maar heel goed de gordijnen dichtdoet. Een cynische, reductionistische en, op de keper beschouwd, naïeve visie op buitenlandbeleid.
Sowieso, hoe doe je dat eigenlijk precies, de grenzen dichten? Het geinige aan de VVD is altijd dat men hele electorale luchtkastelen bouwt op tirades tegen linkse maakbaarheidsidealen, terwijl, als het op veiligheid en grenzen aankomt, het geloof in de kneedbaarheid der dingen schier eindeloos is. Dat is allemaal leuk en aardig, natuurlijk, maar het is wel een fictie. De grenzen van Fort Europa zijn niet waterdicht, en ze zullen dat ook niet snel worden tenzij we al onze ideeën over mensenrechten en menselijkheid eraan geven. Grenzen zijn vrijwel per definitie niet volledig waterdicht. Nu ja, de muur in Berlijn, die deed het aardig, maar ik wens Zijlstra veel sterkte met de bouw van een muur tussen Europa en Afrika.
Ondertussen moppert Zijlstra dat Spanje en Italië maar wat beter hun best moeten doen met het terugsturen van vluchtelingen. Ik weet niet of Zijlstra het buitenlandse nieuws eigenlijk een beetje gevolgd heeft de afgelopen maanden.
Wellicht is hem even ontgaan dat Sicilië deze zomer dermate overspoeld werd door ‘migranten’ dat het de stroom feitelijk niet meer aankan. Of dat de Europese Commissie juist vorige week juist om die reden, en terecht, besloot om Italië te hulp te schieten in deze crisis. Terugsturen naar Libië – waar de meeste boten vandaan komen (of, beter nog, daar tegenhouden) is overigens momenteel een tikkeltje lastig wegens gebrek aan aanspreekbare overheid ter plaatse.
Maar uiteindelijk is niet de praktische onuitvoerbaarheid die het meest stoort. Wat vooral stoort is dat Zijlstra niet verder denkt dan symptoombestrijding. Niet wat de vluchtelingenstromen drijft is het probleem, maar het feit dat ze opeensO jeeopdoemen aan onze grenzen. Het is een kortzichtige visie op een complex probleem. Natuurlijk, Europa is aantrekkelijk, en er is een permanente onderstroom aan wat men in VVD-leunstoelen bij voorkeur ‘gelukszoekers’ noemt: mensen die de lange en onzekere reis maken niet omdat ze in de eigen omgeving op drift geraakt zijn, maar omdat ze willen delen in de Europese welvaart.
Maar dat is niet wat er nu speelt: als we ervan uitgaan dat de aantrekkingskracht van Europa min of meer onveranderd is, kan je de huidige toename van vluchtelingen alleen verklaren vanuit de toegenomen onrust elders: de pull-factoren zijn hetzelfde gebleven, de push-factoren zijn sterker geworden. Als je blijvend iets aan de toegenomen migratie wil doen zal je de moeten zorgen dat de push-factoren weer een beetje teruggaan naar hun oude niveau. Dat betekent: constructief meedenken en meewerken aan duurzame oplossingen voor de conflicten in de achtertuin van de Europese unie, en dan met name die in Libië en Syrië.
Dat is wellicht niet een strategie die je heel gemakkelijk slijt aan het door oneliners verwende VVD-electoraat, maar het is wel een eerlijker verhaal dan het gemakzuchtige en gratuite wensdenken over dichte grenzen waaraan Zijlstra zich deze zomer schijnbaar heeft overgegeven. Zijn schijnbaar harde woorden moeten we nemen voor wat ze zijn: small talk dat vooral dient ter maskering van het gebrek aan een volwassen, coherente visie op buitenlandbeleid.
