Na het referendum over de Europese Grondwet, het referendum over het verdrag tussen de EU en de Oekraïne en als klap op de vuurpijl het Brexit-referendum zijn de politieke verhoudingen definitief omgekeerd. Vroeger was links voor meer democratie en beriep zich daarbij op het leerstuk van de volksoevereiniteit (‘alle macht aan het volk’ riepen Paul Rosenmöller en Jan Marijnissen in hun jonge jaren). En ook D66 maakte zich in 1966 sterk voor verdergaande democratisering door middel van staatsrechtelijke hervormingen.
Nu zijn het de uiterst rechtse partijen die zich met een beroep op de volksoevereiniteit sterk maken voor meer volksinvloed. De democratiserings-agenda is dus van links naar rechts verschoven. En de partijen die zich ooit sterk maakten voor volksraadplegingen (D66 en GroenLinks) haasten zich nu op hun schreden terug te keren. Alexander Pechtold heeft zich al uitgesproken tegen een referendum over de EU, GroenLinks aarzelt. De oud-directeur van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks, Dick Pels, verklaarde onlangs in De Balie dat hij een tegenstander is van volkssoevereiniteit. Bij het afscheid van zijn opvolger sprak ik de voorzitster, Marjolein Meijer, er op aan. Zij wilde er niet over praten. Het rommelt dus bij GroenLinks, maar vooralsnog heeft de partij haar democratische wortels nog niet afgesneden. GroenLinks staat nog steeds op het standpunt dat de regering het Oekraïne-verdrag onder geen beding mag tekenen, ook al is de fractie voorstander van dat verdrag. Een heel helder en vanuit democratisch oogpunt onberispelijk standpunt.
D66 was ooit voorstander van een gekozen minister-president. Dat was in de tijd dat Hans van Mierlo het op de TV goed deed. Maar nu Geert Wilders kans maakt als minister-president gekozen te worden, hoor je bij D66 niemand meer over een gekozen minister-president.
Vroeger was links tegen de politieke elite – zij noemden die elite ‘regenten’.
Harry Mulisch schreef in het jaar waarin D66 werd opgericht:
“De calvinistische Regenten vormden een gesloten, patricische kaste van kooplui, die onder elkaar de ekonomische en politieke sleutelposities verdeelden – van bankiersbaantjes tot burgemeestersposten. De rest van het volk was in feite gekoloniseerd. Zo was het, en soms lijkt het erop of het nog steeds zo is. Van Hall, de burgemeester van Amsterdam, vroeger bankdirekteur, is de telg uit een oeroud regentengeslacht; omdat een socialist burgemeester van Amsterdam moet zijn, koos men onder de socialisten juist hem. Zijn voorganger heette d’Ailly; en als we het niet op verdraaid korte termijn voor elkaar krijgen dat we de burgemeester in het vervolg mogen kiezen, zal zijn opvolger wel Six heten of iets in die trant.”
D66 was destijds voor een gekozen burgemeester. Je hoort Pechtold er niet meer over.
Henk Hofland schreef in 1974 een boek schreef tegen de elite (Tegels lichten) waarin hij, net als Mulisch, pleitte voor dekolonisatie van de burger. Maar Hofland werd in de loop van de tijd steeds minder opstandig. Tien jaar geleden verklaarde Hofland dat de dekolonisatie van de burger ‘meer dan geslaagd was’. Martin Sommer schrijft: “Hofland vond dat de Brexit het loon was van het populisme; dat komt ervan als het digitale lompenproletariaat, de pub of de getatoeëerde klasse het voor het zeggen krijgt.”
En zo zijn de bestrijders van het oude regentendom zelf regenten geworden. Max Pam is een van hen. Hij citeert met instemming Rudy Kousbroek die meende dat wij in een beschaafd land leven dankzij het feit ‘dat over kwesties als de doodstraf, de ontwikkelingshulp, de bejaardenpensioenen, het bestraffen van kinderlokkers, de behandelingen van verslaafden, het ondersteunen van kunstenaars en niet in de laatste plaats de hoogte der belastingen, niet door de volkswil wordt beslist.’
Tegenwoordig is rechts tegen de politieke elite en zij noemen die geen regenten meer, maar Gutmenschen, of linkse subsidieslurpers of zakkenvullers. De eis om meer referenda zal sterker klinken en zal ook steeds meer weerklank krijgen. Degenen die zich daar tegen verzetten zullen hun toevlucht nemen tot steeds ondemocratischer middelen.
