Ik ‘ben’ een Rus. Vanaf jonge leeftijd, sinds ik rond mijn vijftiende de roman ‘Oblomov’ van Ivan Gontsjarov las, voel ik me veel meer aangetrokken tot het Russische volk en hun mentaliteit, en daarbinnen vooral door het geëtaleerde onvermogen, dan dat ik warm word van onze officiële vrienden, de Amerikanen, die ik mijn leven lang al als opdringerige en naïeve empiristen beschouw: ruggengraatloze mensen die hun mening klakkeloos aanpassen aan wat de markt, ofwel de meerderheid, voorschrijft.
Hoewel ik niet sta te juichen bij het rigoureuze beleid van Poetin en mijn sociale hart, voor zover aanwezig, breekt als cameraploegen inzoomen op arme gezinnen in Sotsji, die door de overheid illegaal uit hun huizen zijn gezet omdat er een Olympisch betondorp moest verrijzen, merk ik dat de westerse arrogantie, haar eeuwige toon van morele suprematie, mij zo mogelijk nóg meer weerzin inboezemt. Na MH-17 is het bijna blasfemisch om te zeggen, maar ik snap die zogenaamde ‘bandieten’ of ‘separatisten’ wel, die de kans schoon zagen uit hun armoedzaaiersbestaan te ontsnappen en met de opgepoetste wapens van papa Poetin de ‘once-in-a-lifetime-chance’ kregen om het op te nemen tegen de kakkers uit het westen, meer in het bijzonder de broeders en zusters die met de kakkers heulen: de geel-blauwe trawanten van de Oekraïense regering.
Ik gebruik expres het aan schoolpleinen en jeugdculturen gelieerde woord ‘kakkers’, want, net als de meeste Russen, geloof ik in een ziel die zich vroegtijdig (en deels langs genetische weg) in je nestelt, in een autonome stem binnenin je, die je levenslang begeleidt, achtervolgt, aanmoedigt, ontmoedigt, bejubelt, dwarsboomt en eeuwig irriteert. En net als vele Russen geloof ik op fatalistische wijze, dat je je nooit van die ziel of stem kunt bevrijden, wat er ook gebeurt en hoe onredelijk hij of zij ook is. Eén van de redenen dat Russen heel anders tegen democratie aankijken, is dat de strijd jegens hun demonen – drankzucht, luiheid, depressie, om er slechts een paar te noemen – veel hoger op de agenda staat dan abstracte idealen als, bijvoorbeeld, ‘efficiency’, ‘algemeen belang’ of het hier verafgode begrip ‘pluriformiteit’, dat, vanuit Russisch perspectief, helemaal niet zo aantrekkelijk is: demonen eerder uitnodigt dan wegjaagt.
De kracht van Poetin is dat hij het demonische aspect van de Russische existentie heel goed begrijpt, dat hij de janboel, die voorganger Boris Jeltsin had achtergelaten, mede daarom met krachtige hand heeft samengeperst en geordend. En dat het Russische volk momenteel, vergeet dat nooit, in een zeldzame periode van relatieve rust en voorspoed door het leven gaat. Waarvoor ze Poetin, begrijpelijkerwijs, nog steeds dankbaar is. Dit zijn al met al geen Einsteiniaanse inzichten, maar tóch: in de westerse pers lees je zelden of nooit iets met deze invalshoek. En verneem je zelden iets over de Russische psyche, dat niet alleen begrijpelijk is geformuleerd maar ook nog met sympathie voor land en bevolking is opgeschreven. Poetin-is-een-slechterik-en-de-arme-Russen-zijn-‘zijn’ weerloze-slachtoffers, zo luidt het voorspelbare eindpunt bij veel ‘deskundigen’. Het feit negerend dat miljoenen Russen impliciet maar al te blij zijn dat vadertje Poetin, uit hun naam, de wereld zijn spierballen laat zien.
Hoewel ik zijn journalistieke gedrevenheid niet in twijfel trek, zitten we hier in Nederland, voorbeeld, opgescheept met een correspondent als Olaf Koens (@obk), die nog niet zo lang geleden in een Hilversumse studio de ineenstorting van het Poetin-régime voorspelde, en dan niet vanwege zijn ramkoers jegens het westen, maar omdat Koens’ Moskouse kroegmaatjes uit de middenklasse, zo had hij geconstateerd, ‘naast economische voorspoed ook naar politieke vrijheid begonnen te verlangen’. Neemt u me niet kwalijk, maar als ‘Rus’ verslikte ik me toen even en moest ik thuis de halve inhoud van mijn glas wijn met een droogdoekje van de grond vegen. Vraag: moet een correspondent in Moskou zelf een beetje ‘Rus’ zijn om de zaken te duiden, of volstaat het als hij de normen en waarden uit zijn kakdorp in het aangeharkte Nederland één op één toepast op de Russische samenleving? Inderdaad, de vraag stellen is het antwoord geven.
Dat wij hier, aan de westkant van Het IJzeren Gordijn (geobsedeerd door economische cijfers en het laatste sportnieuws), ons geheugen vrijwillig aan het vernietigen zijn en iets vertellen over de Berlijnse Muur of de Grote Vaderlandse Oorlog (20 miljoen doden aan Russische kant) nog slechts je status als onhippe bejaarde bevestigt, wil niet zeggen dat ze overal elders in de wereld óók zo serieus werk maken van de afschaffing van de historie. Dat Poetin negatief in het nieuws komt vanwege inderdaad abjecte wetten die verbieden kritiek uit te oefenen op Stalin of andere Sovjet-helden, is volstrekt logisch, maar dát ze het daar in Rusland überhaupt de moeite waard vinden om wetten uit te vaardigen over historische figuren, zegt, als je een slagje verder denkt, iets over de rol van geschiedenis in hun onderwijs en hun openbare leven. Soms ben ik dichtbij de conclusie dat een geheugenloze civilisatie (het westen) bezig is de laatste weerstand tegen haar eigen opportunisme en vergeetachtigheid op te ruimen, opdat straks de hele planeet aan een permanent infuus van entertainment ligt en van voren niet meer weet waarom ze van achteren leeft. Als deze laatste vergelijking ook maar een beetje klopt, roept mijn ‘Russische’ hart, in koor met veel Russen van nu: ‘nje kapitulatsija!’, ofwel ‘no surrender’.
Tot slot. Het gaat mij er niet om Poetin een vrijbrief te geven voor daden, die volgens geen enkele maatstaf door de beugel kunnen. Het gaat mij erom dat westerse media – zogenaamd de representant van ruimdenkendheid en tolerantie – beheerst worden door kortademig moralisme jegens een grote, invloedrijke en wellicht gevaarlijke buur. Als één conflict het stilletjes aan de kant schuiven van literatuuronderwijs in een schril daglicht stelt, is het wel deze hernieuwde koelkastperiode tussen Europa en Rusland. Zonder geconcentreerde kennisname van Russische klassieken als Dostojevski, Toergenjev, Gontsjarov, Tsjechov, Lermontov en Babel (of een paar van hen) zul je, ben ik bang, in essentie nooit begrijpen waarom veel Russen het democratische model wantrouwen en een westers knuffelsymbool als schaker Gari Kasparov bij komende verkiezingen volstrekt kansloos is tegenover Poetin.
PS: en dan heb ik het nog niet eens gehad over de nu al aangetoonde manipulatie in de berichtgeving over de vermeend barbaarse omgang van de separatisten met de stoffelijke overschotten van MH-17.
