Een Griekse man van 77 pleegde vorige week zelfmoord. Het gebeurde op het plein voor het parlement in Athene. Daar schoot hij zichzelf door het hoofd. Over de precieze redenen is nog niet zoveel bekend, maar in zijn jaszak zat een briefje waarop stond dat hij door politici en geldproblemen naar de rand van de afgrond was gedreven. Zelfdoding leek hem een waardig alternatief voor het bestaan wat hij als bejaarde vreesde: het bij elkaar zoeken van eten tussen het afval van andere mensen. In het nieuwsbericht over de dood van de man las ik dat er weer rellen waren uitgebroken naar aanleiding van het drama. In hetzelfde bericht stond dat In Italië en Griekenland het aantal zelfmoorden en depressies de afgelopen jaren spectaculair is gestegen.
Wie is verantwoordelijk voor deze tragedie? In Europa zijn het de markten en anonieme technocraten die de macht vertegenwoordigen. Dragen zij verantwoordelijkheid? In een democratie wordt vroeg of laat rekenschap gegeven voor alle ongelukken, of ze nu sociaal of persoonlijk zijn, maar Griekenland is geen democratie. Het is een door een trojka geleide Europese provincie die moet bloeden voor de welvaart van de rest van het continent. Dat lijkt me een probleem.
Geen tijd voor democratie
Doen we wel wat goed is, in Griekenland? Ik ben geen econoom, dus mijn mening doet er niet toe, maar de tragedie is dat de mening van vrijwel alle Grieken ook niet echt meetelt. Griekenland mág domweg niet failliet gaan, omdat het een ramp zou betekenen voor de welvaart in de eurozone. Kost honderden miljarden euro’s, schijnbaar. Maar de prijs van het níet failliet laten gaan van Griekenland, hoe hoog is die inmiddels? Hoeveel doden moeten er vallen? Wat is de prijs van een mensenleven? En wat kost de democratie?
In november vorig jaar interviewde De Volkskrant bij wijze van voxpopje een paar Italiaanse studenten. Het was kort nadat Mario Monti in Italië met zijn ‘professorenkabinet’ was aangetreden. De jongens studeerden communicatiewetenschappen of iets in die richting. Ze zeiden: ‘Dit is geen tijd voor democratie’.
Misschien niet. Voor de twee studenten uit Milaan hoeft het ook niet zo nodig. Als het hier echt mis gaat, dan nemen zij de benen naar een van de opkomende economieën in Azië. Over hen hoeven we ons geen zorgen te maken, maar welke technocraat die beweert dat de Grieken even door de zure appel heen moeten bijten zou willen ruilen met een taxichauffeur uit Athene? De werkloosheid onder jongeren in Spanje ligt inmiddels boven de 50%, de gemiddelde werkloosheid op een kwart. Het aantal zelfmoorden is, in verband met de crisis, in Italië en Griekenland spectaculair gestegen. De Griekse economie zakt elke maand verder in elkaar. Geen tijd voor democratie? Ik ken geen ander systeem dat op een rechtvaardige manier verantwoording kan afleggen voor de ingrijpende besluiten die worden genomen.
Marx
Geen tijd voor democratie: het maakt in Griekenland geen klap uit of de vakbeweging eist dat de Trojka van Europese toezichthouders wordt gearresteerd of niet. De Grieken kunnen hoog en laag springen, Papandreou kon een referendum willen tot hij een ons woog, de bevolking kan het Pantheon slopen desnoods, het zal uiteindelijk niets veranderen. Grotere krachten vragen om ingrijpen.
Volgens Marx wordt de geschiedenis niet voortgedreven door een bepaalde tijdsgeest, maar door de ‘onderbouw’; de echte wereld, de harde realiteit. Dat daar veel voor is te zeggen wisten de Romeinse keizers al: geef het volk brood en spelen en je hebt geen kind aan ze. Het is de woede van gewone mensen die zich onvoldoende gekend voelen als volwaardig lid van de maatschappij die revoluties ontketent. Mohammed Bouazizi, met wie de Arabische lente begon, werd gedreven door wanhoop na te zijn vernederd door een politieagent. De staat vernietigde zijn bezittingen, reduceerde zijn economische perspectieven tot stof en spoog hem bovendien in zijn gezicht – zonder rekenschap. De wanhoopsdaad van Bouazizi vertegenwoordigt de onderbouw die alles aan het wankelen brengt.
Zelfmoord
Goed bestuur valt niet samen met doen wat het beste is voor de economie en het vertrouwen op de beurs. De markt legt geen verantwoording af en kent slechts het aggregaat van geld en economische waarde. Van de ‘gevoelloze contante betaling’, zou Marx zeggen. Noem mij ouderwets, maar ik verlang terug naar de tijd dat de democratie het primaat had over de markt, en niet andersom.
Alleen een democratie is in staat is om beslissingen, ook domme beslissingen, van rechtvaardiging te voorzien. Goed bestuur treedt de menselijke waardigheid niet met voeten en kent een vreedzame methode om regeringsleiders naar huis te sturen. Zonder dat mechanisme is regeren per definitie spelen met vuur. De Europese Unie, ooit bedacht als voorlopig hoogtepunt van vrede en democratie, is in het afgelopen half jaar zelf de grootste bedreiging geworden voor die waarden. Ik noem het zelfmoord.
