De campagne voor de Mexicaanse verkiezingen is begonnen: op 1 juli kiest het land een nieuwe president. Waar drugsgeweld alle koppen de laatste jaren heeft gedomineerd, is er natuurlijk ook meer aan de hand in het land. Dit is de eerste van een serie blogs die poogt in grote lijnen enkele belangrijke thema´s in het grootste Spaanstalige en op een na grootste katholieke land ter wereld in kaart te brengen. Ongeveer een jaar geleden bezocht ik voor een reportage voor Trouw de deelstaat Guanajuato. Het is een adembenemend mooi stukje Mexico: glooiende landschappen bedekt met maïzvelden, afgewisseld door monumentale koloniale steden als Guanajuato Stad en San Miguel Allende maken het tot een van de aantrekkelijkste plaatsen in het land om te bezoeken.
Ik ging echter niet voor een reisverhaal, maar voor de duistere kant van de staat. Guanajuato ligt middenin de Bajío, een regio in Centraal-Mexico die als een zacht glooiend plateau tussen de bergketens van de Sierra Madre ligt. De Bajío is echter ook synoniem voor het meest reactionaire, ultraconservatieve Mexico. De deelstaten Guanajuato, Jalisco en Querétaro zijn het brongebied van de de Partij van Nationale Actie (PAN) van president Felipe Calderón.
Zowel wat betreft de PAN als de Bajío zijn makkelijk parallellen te trekken met onze noorderbuur. De PAN is een combinatie van gestaalde pro-business, small government neoliberalen en ultracionservatieve katholieken en evangelisten. Ik gebruik met opzet angelsaksische termen, omdat de PAN in veel opzichten het Mexicaans equivalent van de Republikeinen is. En zoals de Republikeinen niet homogee zijn (vergelijk Ron Paul met Rick Santorum) is ook de PAN geen eenheidspartij. Waar Felipe Calderón een vrij gematigde neoliberaal is, is er ook de Yunque-beweging, een schimmige groep ultraconservatieve christenen die vooral in de Bajío veel macht hebben.
Extreem conservatieve gouverneur
Evengoed is de Bajío een soort Mexicaans equivalent va de midwest, red states (alleen zijn het hier strikt genoeg blue states, de partijkleuren van de PAN zijn blauw/wit), het conservatieve hartland van Mexico. En geen staat is conservatiever dan Guanajuato. Gouverneur Juan Manuel Oliva is een onvervalste yunquista, die qua denkbeelden niet zou misstaan in pakweg Georgia (ware het niet dat hij katholiek is). Oliva háát homoseksuelen, ziet vrouwen en indianen als minderwaardig aan mannen en mestizo’s en koestert vooral een aan obsessie grenzende haat jegens abortus.
Laatstgenoemde gaat zó ver, dat hij er informeel beleid van heeft gemaakt vrouwen die een miskraam hebben gehad 20 jaar de cel in te laten gooien op beschuldiging van abortus. De laatste jaren zijn zo tientallen vrouwen langdurig in de cel beland. Toen dat twee jaar geleden aan het licht kwam, brak er even nationaal en internationaal een storm van protest los, waarna enkele vrouwen werden vrijgelaten, maar inmiddels sijpelen weer berichten door dat de praktijken door blijven gaan. Voorbehoedsmiddelen zijn niet of nauwelijks verkrjgbaar. Sterker nog, twee jaar geleden was er een heuse boekverbranding in Guanajuato, toen Oliva besloot boeken met informatie over anticonceptie in scholen te verbieden.
Machoregio
De Bajío is een machoregio. De staten worden geregeerd door mannen die een broertje dood hebben aan feminisme of vrouwenemancipatie. Oliva en de zijnen maken zonder het letterlijk te zeggen duidelijk dat in hun ogen de man de baas is, vrouwen naar mannen moeten luisteren en geen recht hebben om over hun eigen lichaam te beslissen. Vrouwen moeten baren en thuis blijven. In Nederlandse oren klinkt dat belachelijk simplistisch, maar de ultraconservatieven van de Bajío zijn ideologisch dan ook weinig subtiele mensen.
Toen ik vorig jaar Guanajuato bezocht om dit fenomeen te onderzoeken, dacht ik aanvankelijk dat wat er in de Bajío gebeurde (de hierboven genoemde praktijken komen ook in andere staten voor) een reliek was van oud-Mexicaans machismo, dat na verloop van tijd wel zou verdwijnen. Immers, in Mexico Stad is het homohuwelijk in 2009 gelegaliseerd en abortus al in 2007.
Homohuwelijk nog ver weg
Dat bleek naïef. Erg naïef. Terwijl Mexico Stad zienderogen moderniseert wordt la provincia steeds conservatiever. Sinds abortus is gelegaliseerd, heeft meer dan de helft van de Mexicaanse deelstaten het recht op leven in de deelstaatgrondwetten vastgelegd vanaf de conceptie. Weer een parallel met de noorderbuur: in feiten gaat het dus om een Mexicaanse personhood beweging. Het homohuwelijk als landelijk beleid is verder weg dan ooit.
Sterker nog, er lijkt een (weer een parallel met de VS) echte cultuuroorlog aan de gang in Mexico. Marcelo Ebrard, de liberale burgemeester van Mexio Stad die abortus en homohuwelijk liet legaliseren en vrouwenrechten altijd hoog op de agenda heeft gestaan, wordt in de Bajío gehaat door kerk en gouverneurs, die al meerdere malen draconische ultraconservatieve wetten invoerden als reactie op wat er in Mexico Stad gebeurde.
Verkiezingscampagne
Speelt die cultuuroorlog een rol in de verkiezingscampagne, die deze maand begon? In volgende stukken zal ik aandacht gaan besteden aan de campagne, de kandidaten en andere thema´s die in Mexico spelen. Waarom dat interessant zou zijn? Omdat, zoals ik hierboven heb geschreven, er opvallende parallellen zijn tussen Mexico en de Verenigde Staten. Veel thema´s en fenomenen die in het noorden spelen, zijn wereldwijd minder uniek Amerikaans dan je op het eerste gezicht zou denken. Je hoeft er zelfs alleen maar de grens naar het zuiden voor over te steken om ze in een ander land te zien.
Jan-Albert ‘Jay‘ Hootsen is correspondent in Zuid-Amerika voor onder andere Trouw, de GPD en de Wereldomroep. En DeJaap, natuurlijk.
