De zesde mei 2002 staat bij zo goed als iedere Nederlander in het geheugen gegrift. De gruwelijke moord op Pim Fortuyn is een gitzwarte bladzijde in de recente nationale geschiedenis. Daarom is het des te pijnlijker wanneer er eens in de zoveel tijd nieuws naar buiten komt over een eventueel verlof voor Volkert van der Graaf. Nu de Raad voor Strafrechtstoepassing heeft bepaald dat Volkert wel degelijk recht zou hebben op proefverlof komt staatssecretaris Fred Teeven in een moeilijke positie terecht. Eerder zei hij dat Volkert niet op proefverlof zou mogen omdat het “onrust in de maatschappij” zou veroorzaken. Het valt te bezien of Teeven voet bij stuk houdt. Maar afgezien van die “onrust” zijn er wel meer vraagtekens te zetten bij Volkert’s eerste stap naar ‘resocialisatie.’ Zie jij hem al genieten van zijn verlof? Voelt dat niet… verkeerd? Of zijn dat alleen maar van die nare ‘onderbuikgevoelens’?
Nee, het is te makkelijk om dat zo af te doen. Strafrecht is een nationale aangelegenheid. De moord op Pim Fortuyn was bovenal een symbolische moord op een volksvertegenwoordiger, een moord op een sterk levend sentiment, een moord op de vrijheid van meningsuiting. Het is een moord die ons allemaal aangaat, omdat hij indirect gepleegd is ‘op het volk’, ook op de mensen die nooit van hun leven op Fortuyn hadden gestemd. Hoewel ons rechtssysteem niet zodanig werkt dat er gedifferentieerd wordt tussen moord en politieke moord zou het moreel gezien helemaal niet zo gek zijn om een dergelijk onderscheid aan te brengen.
Zo’n onderscheid wordt eigenlijk ook in werking gesteld wanneer Teeven zijn rug recht houdt en zijn machtspositie benut. De moord op Pim Fortuyn gaat iedereen aan, op links én rechts, en vanuit dat opzicht zou Volkert’s proefverlof een totaal verkeerde symboliek met zich meebrengen. Natuurlijk is het een mooi gegeven dat een land over zijn of haar eigen schaduw heen kan stappen en kan zeggen: “Kijk, zelfs bij een politieke moord hanteren we strikt de rechtsspraak”, maar die redenering gaat compleet voorbij aan een hele sterke nationale overtuiging die zegt “dat het simpelweg verkeerd is om Volkert verlof te geven.” Inderdaad, dit gaat niet zo zeer om rechtsspraak; dit gaat om juist handelen.
Volgens de raad zou het verlof niet alleen goed zijn voor Volkert, maar ook voor de samenleving, zodat we alvast kunnen ‘wennen’ aan zijn terugkeer. Geen lekkere woordkeuze. Dat is de logica van een wereldvreemde, van iemand die alleen denkt in abstracties. Ik denk dat het overgrote deel van Nederland helemaal niet wil wennen en helemaal niet wil denken aan een uiteindelijke terugkeer van Volkert in de maatschappij, en al helemaal niet aan een eventueel verlof. De tijd is daar simpelweg niet rijp voor, en zal daar waarschijnlijk ook niet zo snel rijp voor worden. Als de rechtsspraak iets is dat we met zijn allen hebben afgesproken, zou het dan ook niet logisch zijn om bij de bepaling van verlof rekening te houden met overtuigingen die heel sterk in de samenleving gevoeld worden? Het gaat ons immers allemaal aan, toch?
Teeven weet als geen ander dat hij als volksvertegenwoordiger eigenlijk niets anders kan doen dan Volkerts verlof tegenhouden. Dat is geen politiek besluit, dat is ook geen rechtsstatelijk besluit, nee, dat is een besluit dat het belang van de samenleving voorop stelt. En daarmee blijft Volkert nog even zitten waar hij hoort, achter slot en grendel, ver weg van de maatschappij die hij in 2002 onherroepelijke schade toebracht.
