In het tamelijk zwartgallige wereldbeeld van de grote, Nederlandse schrijver W.F. Hermans draait de wereld rond ‘Moedwil en Misverstand’. Ik kan me daar meer in vinden dan ik soms zou willen, maar dat weerhoudt me niet om af en toe een poging te wagen wat misverstanden (in het digitale jargon: FAQ’s) op te ruimen. Al was het maar omdat ik dan bepaalde discussies op deze site of in de kroeg overbodig maak en we ‘een stapje verder’ kunnen denken. Bij deze!
1. Waarom blijf je steeds opzichtig ten strijde trekken tegen links?
Omdat daar, uiteindelijk, de mensen zitten waar je nog enige hoop op kunt vestigen. Omdat die, ooit, durfden creatief en afwijkend te denken. Hetgeen hun conformisme, baantjesjagerij en intellectuele gemakzucht van nu des te moeilijker verteerbaar maakt. Links is de vijand geworden van het denken, al denkt de linkse medemens zelf dat hij er kampioen in is. Mijn god! Wát een tragiek! Ik probeer, nog steeds, hun oogkleppen af te rukken.
2. Ben je rancuneus ten opzichte van ‘de linkse medemens’?
Als ik nu ‘ja’ zeg, zou je nooit meer een letter van me hoeven te lezen. Dan zou dat allemaal te rubriceren zijn als persoonlijke rancune. Dus alleen al daarom zeg ik geen ‘ja’. Mijn beste gok is dat ik teleurgesteld ben in ‘de linkse medemens’. Dat is in zekere zin mijn eigen fout, want dat heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met een veel te hoog verwachtingspatroon. Ooit dweepte ik, bijvoorbeeld, met een cabaretier als Freek de Jonge. Als je die nu ziet, denk je: wat zag ik ooit in die vent? Mijn schoonmaakster is tien keer meer ruimdenkend dan Freek!
3. Vind je niet dat je ‘links’ zo’n beetje van alles de schuld geeft?
Wanneer je mijn columns naast elkaar legt, kun je makkelijk die indruk krijgen. En misschien is het eerlijke antwoord wel: ‘ja, ik geef ze misschien van te veel de schuld’. Maar dan nóg: in Nederland is links zo’n beetje het enige adres waar je terecht kunt met maatschappijkritiek. In mijn jaren des onderscheid was links volstrekt dominant. En ik houd vol: dat is nóg zo. Zij zijn de overheersende stroming in onze bestuurscultuur en bepalen nog steeds in hoge mate de grenzen van het fatsoen en het debat.
Fortuyn en Wilders zijn eigenlijk de eerste twee politici die je echt ‘rechts’ zou kunnen noemen en zich niet conformeren aan het linkse poldermodel. En moet je eens kijken hóe zenuwachtig ons land daarvan is geworden! Om je te bescheuren, gewoon. Links duldt, kennelijk, geen tegenspraak. Onthútsend! En het aardige is: ik weet exact over welk soort hypocrisie ik praat. Ooit schreef ik zelf voor De Volkskrant en De Groene: hardcore-linkse media.
4. Waar sta je zelf op de schaal van links en rechts?
Zet een pistool op mijn borst en ik zeg: nog steeds links van het midden. Maar dat heeft vooral met romantiek te maken. Zoals gezegd: links stond ooit voor vrij denken, kritiek op geldbejag en de voort hollende maatschappij. Nu is links het tegenovergestelde: men wil bepalen wat je wel en niet mag denken, bezit tweede huizen en rent zelf het hardst. Ik voel me thuis bij dat vroegere, kritisch ingestelde links.
5. Wat doe je hier nog als je zó ontevreden bent met het politieke klimaat in Nederland?
Wat een rare vraag! Om te beginnen heb ik weinig of niets met reizen. En dus ook niet met emigreren. Verder vind ik het geen vanzelfsprekend idee om weg te lopen als iets je niet bevalt. Daarbij: de polemiek geeft me energie.
6. Vind jij de PVV een verrijking voor het politieke landschap?
Verrijking klinkt mij te heilig voor een partij als de PVV. Maar ik moet er, eerlijk gezegd, niet aan denken als ze morgen zouden verdwijnen. Ze hebben het begrip ‘democratie’ echt een nieuwe dimensie gegeven. Voor velen: een onwenselijke dimensie. Maar ik vind het ontzettend gezond dat een partij als de PvdA zichzelf tot de bodem moet heruitvinden om de PVV-achterban terug te winnen.
De sociaaldemocraten lopen nu rond in hun zelf gecreëerde nachtmerrie: een land vol welvarende, geëmancipeerde burgers die hun agenda niet meer door anderen laten bepalen. De PVV confronteert ze knalhard met die werkelijkheid. Dat is het correctiemechanisme waaraan je de echte democratie herkent.
Ondertussen wacht ik op de dag dat de PvdA de eerlijkheid kan opbrengen om te zeggen: “Sorry, het was nooit onze bedoeling dat jullie, het stemvee, een eigen willetje zouden ontwikkelen: wij weten wat goed voor jullie is.” Tot die dag zeg ik: ga je gang, PVV! Al stem ik er niet op. En was Wouter Bos een eind op weg in de linkse zelfreflectie, met de nadruk op: wás. Met Job Cohen is de PvdA terug bij het hardcore regentendom, terug bij af dus.
7. Waarom stem je geen PVV?
Ik weet niet exact waarom, maar in het stemhokje is voor mij doorslaggevend: zou ik gezellig een biertje kunnen drinken met de politicus waar ik op stem? En heb ik de indruk dat hij bij zo’n gelegenheid écht zou luisteren en open zou staan voor mijn verhaal? Op beide punten scoort Wilders extreem laag.
8: Wie is je favoriete politicus?
Zonder twijfel Barack Obama. Om de redenen die ik zojuist heb genoemd. Misschien vallen zijn resultaten tot dusver enorm tegen, maar ik vertróuw die man. Ik zie me zo met hem aan een wijntje nippen waarbij hij, volkomen oprecht en geïnteresseerd, luistert naar wat ik te vertellen heb.Zelfs zijn twijfel en onvermogen vergeef ik hem zonder slag of stoot. Op een vreemde manier vind ik hem daarin zelfs geloofwaardig.
Dat hij wordt verpulverd door deelbelangen en ordinaire ruzies en zich beperkt tot het vermijden van al te grove misrekeningen, pleit niet voor zijn leiderschap maar wel voor zijn intelligentie. En dat laatste vind ik verreweg het belangrijkste.
9. Velen zeggen: Nederland was met zijn tolerantie en hoogconjunctuur toch lange tijd gidsland van de wereld? Ben je daar niet trots op?
Hahahahahaaaa! Nederland gidsland! Dat is dus zo’n typisch links sprookje. Dat we zo tolerant waren; daar moet ik dus heel erg hard om lachen. Want wat was dat ‘Nederland gidsland’ van twintig á dertig jaar geleden? Een landje dat de Derde wereld schaamteloos leeg roofde, bulkte van het olie en het gas en om zelfs daar nog een goed gevoel aan over te houden immigranten dood knuffelde met subsidies en een voortrekkersrol ging spelen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking.
Die laatste zaken kun je als ‘verlicht’ kenschetsen, maar ook als narcisme: “wat zijn we goed bezig”. Ik neig naar dat laatste. Het hoofdprobleem van links met Wilders is mijns inziens ook niet zijn vermeende xenofobie of racisme, maar de inbreuk die hij op hun eigen, goede gevoel maakt. ‘Dankzij Geert ben ik als Nederlander niet zo sexy meer als ik in de spiegel kijk. Huilie-huilie!’
10. Maar wat heeft ‘links’ nou precies gedaan dat jou zo raakt?
Onder leiding van de fantasieloze chagrijn Wim Kok heeft het Paarse kabinet agenten, leraren, verpleegsters en doktoren – inderdaad de ‘ruggengraat van onze samenleving – met bakken geld en nog grotere bakken managers hun zelfstandigheid en beroepstrots ontnomen. Dat lijkt een klein puntje, maar ik verzeker je: dat vormt al jaren de kern van het wantrouwen tegen de PvdA. Ook bij mij. Niet voor niets schreef Arnon Grunberg dat de PvdA zich kenmerkt ‘door afkeer van individuele prestaties’. Een uiterst rake typering.
11. Hoe lang blijf je nog columns schrijven op DeJaap?
Goeie vraag. Als ik naar mijn eigen taakstelling kijk, kan ik beter op Joop gaan publiceren. Daar krijgt het zelfverraad dag na dag vorm en zit de ‘linkse medemens’ op wie tegen beter weten in nog altijd mijn hoop vestig. Maar ik ga me, dat begrijp je, niet vrijwillig overgeven aan de nukken van Francisco van Jole. Dus blijf ik voorlopig lekker bij DeJaap. Daar vind je de vrijheid van denken en discussiëren, die me goed bevalt. In mijn ogen is DeJaap het ‘nieuwe’ links. Sowieso koester ik veel meer begrip en enthousiasme voor de generaties na mij dan voor de schreeuwerige babyboomers, die op Joop nog steeds hun ei mogen leggen.
12. Heb je er wel eens over nagedacht een eigen partij te beginnen?
Zulke ideeën borrelen af en toe in me op, ja. Maar mijn kernboodschap, ‘Stel je verwachtingen naar beneden bij en geniet van de dingen die er wél zijn’, zou electoraal nooit scoren. Het gros van de kiezers wil alleen meer, sneller en beter. Dat is een race waarin ik absoluut niks te zoeken heb.
13. Je bent een groot bewonderaar van de schrijver Michel Houellebecq. Wat maakt hem zo bijzonder?
Allereerst is het vermogen óm te bewonderen heel belangrijk. Om inspirerende voorbeelden te kiezen. Het lijkt wel of je tegenwoordig steeds meer mensen ziet die alleen nog zichzelf als maatstaf nemen en alles aan zichzelf relateren. Dat vind ik eng. Houellebecq is een favoriet omdat hij als één van de weinige een samenhangende visie heeft op de moderne mens en de maatschappij. Hij hoeft bij wijze van spreken nooit bij DWDD of een ander tv-programma op te draven: je weet hoe hij de dingen beziet.
Daarbij komt dat ik hem ooit geïnterviewd heb en zijn bedachtzaamheid en de ogenschijnlijk totale vrede met zichzelf maakte toen grote indruk op mij. Voeg daarbij dat zijn boeken goed geschreven, interessant en humorvol zijn en je denkt: ja, die man is echt de moeite waard.
14. Ga je nog Open Brieven schrijven, zoals je deed in HP/deTijd?
Dat weet ik niet. Wat ik wel weet, is dat tegenstanders mij als reactie op die brieven ‘gemeen’ noemden. Ik zou karaktermoord plegen op Bekende Nederlanders, terwijl ik ze alleen maar van een kant belichtte, die ze zelf liever verborgen houden. Het is eens te meer een bewijs dat wij, Nederlanders, een volslagen irreëel zelfbeeld koesteren. We denken dat we stoer en tolerant zijn, maar in werkelijkheid zijn we extreem gevoelig en kleinzerig. Neem zo’n beschavingsblogger als Peter Breedveld van FrontaalNaakt: die symboliseert dat misverstand. Zodra jij het niet met hem eens bent, gaat hij meppen. Beschaafd, hè?
15. Waarom ben je somber over de toekomst?
Dat is een misverstand. In geopolitiek opzicht ben ik juist helemaal niet somber. Zie ik systemen, onder invloed van globalisering, vrij snel naar elkaar toe groeien. Maar juist dat schept een nieuw gevaar: overleeft het individu? Kunnen individuen in het informatietijdperk blijvend weerstand bieden aan de sociale druk om 120 te worden en een gezonde, evenwichtige, ja, bijna emotieloze levensstijl aan te nemen waarmee je verzekering en de maatschappij gelukkig is, maar jijzelf in het geheel niet? Die vorm van steriliteit zie ik als een reëel gevaar. Een discussiesite als DeJaap beschouw ik, een tikje idealistisch, als een wapen daartegen. Zolang mensen gelijk willen hebben of hun mening geven, is er léven!
Hans van Willigenburg (1963) is schrijver, dichter en journalist. Op 11 november verschijnt van hem een bundel Zeer Korte Verhalen (ZKV’s): Het gebrek aan kikkers.
