In mei werd door de Amerikaan Harold Camping het einde der tijden voorspeld. ‘Een foutje’ zo blijkt inmiddels wel, zeker nu ook zijn voorspelling dat het dan toch echt op 21 oktober plaats zou moeten vinden niet helemaal is uitgekomen. Volgelingen van Camping werden bespot en uitgescholden: hoe kan zo’n bizarre voorspelling nu waarheid zijn? Inmiddels zijn we wel zo ver dat de meesten onder ons zulke extreme uitingen eerder bespottelijk vinden dan dat we ze nog als serieus te nemen onderdeel van het christelijk geloof beschouwen. Toch blijven we eindtijd-voorspellers wel vaak interessant vinden: het zijn de mensen die de maatschappij eens vanuit een heel ander gezichtspunt durven beschouwen.
Van de tijden van Atilla tot nu: bij maatschappelijke omwentelingen zijn er altijd wel mensen die het einde der tijden voorspellen. “Vanaf nu gaat alles anders zijn”, een –vaak letterlijk– radicale gedachte die vreemd genoeg in de marketing gretig aftrek vindt. Marketingmanagers met hun handboeken lijken misschien niet de meest flitsende figuren uit het bedrijfsleven: ze staan er wel elke twee jaar met een ander handboek. Zeker nu het internet echt groot is geworden raken ze niet uitgesproken over gamechangers; vanaf nu gaat het allemaal heel anders.
The end of everything as we know it
Tezamen met ‘web 2.0’ wordt er doorgaans ook een nieuw soort samenleving voorspeld. U weet weel: delen en netwerken enzo. De vraag is natuurlijk hoeveel nieuwer dat is dan de oude samenleving, vooral omdat simpelweg uitruilen ondanks de ‘waardebepaling achteraf’ beweging nog helemaal niet zo makkelijk is. Om dat uitruilen te vergemakkelijken hebben onze voorvaderen destijds nog wel speciaal het geld bedacht! Nu zal het best mogelijk zijn dat we geld as we know it straks niet meer terug zien, maar is dat dan gelijk een heel andere samenleving? Het probleem bij dit soort paradigma’s is vaak dat er bepaalde aannames over het hoofd worden gezien, waardoor de veranderingen veel abrupter lijken plaats te vinden dan ze daadwerkelijk zijn. Het einde van een tijdperk verbeelden we misschien in een paar prominente kopstukken, feitelijk is er zelden één kleine beweging of persoon aan te geven die het roer heeft omgegooid. Doorgaans is er sprake van een proces, waarin je achteraf kunt zien dat het eindresultaat anders is dan waar we mee begonnen waren.
Zo is het ook met de ‘geldsamenleving’ (Leest u mee, occupiers?) in een nieuwe samenleving gaat het wellicht niet meer om money as we know it, maar door het ondubbelzinnig op deze manier voor te stellen vergeten we na te denken over hóe we dat dan kenden. Zijn we niet al lang afgestapt van as we know it wanneer je geld nog steeds voorstelt als muntjes? Van munten, via briefgeld naar giraal geld is onze betaalmethode steeds abstracter geworden, dus wat bedoel je nu wanneer je zegt dat we afstappen van deze betalingsmethode as we know it? Het gaat veel meer om een geleidelijk proces, misschien versneld door het internet, dan echt een revolutie waarin de veranderingen zeer snel gaan.
Macht
Omdat we geld in onze samenleving vaak koppelen aan macht gaan we er daarnaast vaak van uit dat er met nivelleringen of het geheel verdwijnen van geld ook de machtsstructuren zullen verdwijnen. Natuurlijk, structuren brokkelen af maar –even belangrijk– er komen ook weer nieuwe bij. Wanneer je denkt dat een samenleving van ‘delen’ ineens vrij is van perverse machtsverhoudingen zul je toch wel met iets betere argumenten moeten komen dan ‘kennisdeling’ en ‘ruilen’; machtsverhoudingen kunnen heel goed via andere soorten kapitaal dan puur economisch kapitaal lopen.
Gamechangers
Niets was zo ‘gamechanging’ als het woord zelf. Als we ons eigen advies ter harte nemen kunnen we concluderen dat managers niet ineens heel anders zijn gaan denken, maar dat het ‘veranderingsdenken’ wel een enorme vlucht heeft genomen. Daarmee is niet ineens alles anders dan het ooit geweest is, maar het is wellicht wel een mooie voedingsbodem voor innovatie.
Waarom we dan toch graag roepen dat alles *nu* heel anders wordt? Dat komt omdat de managementlagen als geen ander weten dat instituties vaak helemaal vastgeroest zitten. Dan heb je af en toe een shock-effect nodig. Kent u het paperless office nog? Juist nu we eindelijk langzaam echt steeds minder papier op kantoor uitbraken hebben we het er eigenlijk niet meer over. Nee het was destijds een gebbetje, een witz om alle ingeslapen collega’s er goed van te doordringen dat die computer nog best wel eens erg belangrijk kon worden. Dat we daarna juist veel meer papier gingen gebruiken zei men er niet bij, maar even de koppen in de organisaties richten op de al gaande zijnde veranderingen is soms even nodig.
