Kent u het motto ‘mijn vrijheid houdt op waar de jouwe wordt aangetast?’ Ik vrees dat het een beetje in onbruik is geraakt. Want met het ‘jezelf zijn’ hebben we de maximale vrijheid voor onszelf opgeëist, en die moet wel botsen met de vrijheid van anderen.
Echte vrijheid voor iedereen zou de maatschappij onleefbaar maken. Er zijn niet voor niets wetten, regels en normen die onze vrijheid aan banden leggen. En dat is ook goed, zoals het ook goed is dat die voortdurend worden bevraagd.
Wat vrijheid in de praktijk zo ingewikkeld maakt, is dat het zich moet verhouden tot tolerantie, empathie, compassie, verdraagzaamheid, onverschilligheid en achteloosheid. Vrijheid vereist rekkelijkheid, maar verdraagt geen grenzeloosheid. Maar wanneer is het redelijk om iemands vrijheid te beknotten?
Aan de periodiek terugkerende debatten over het ‘recht op beledigen’ zie je dat dat zo eenvoudig nog niet is. Zijn schelden, kwetsen en beledigen een grondrecht? En zo ja, zijn ze de ultieme uiting van de vrijheid van meningsuiting, of een lelijke uitschieter daarvan? Mag een politicus wat dit betreft minder dan een gewone burger, en mogen een cabaretier en een kunstenaar juist meer? Ik denk van wel, omdat ze verschillende rollen vervullen. De nar mag wat de koning moet laten. Zo zou ook onze vrijheid om te doen en te zeggen wat we willen, moeten samenhangen met de rol waarin we dat doen.
Daarbij maakt het uit of we een rol vervullen in de publieke ruimte, of thuis. Thuis is een vrijplaats, maar buiten de deur zijn we allemaal in functie. Voor de gewone burger is die rol niet ‘jezelf zijn’, maar ‘een burger zijn’. Die rol vraagt om reflectie op wat dat betekent: onderdeel uitmaken van een gemeenschap.
In die rol moeten we misschien vaker onze woorden inslikken en herformuleren dan we achter de voordeur zouden doen. Die zelfbeheersing heeft het doel de ruimte voor elkaar zo groot mogelijk te houden. Want mijn vrijheid houdt op waar die van jou wordt aangetast, en voor jou geldt tegenover mij hetzelfde. Als vrijheid haaks komt te staan op leefbaarheid, doen we iets verkeerd. Dat levert op den duur alleen maar verliezers op.
