De afgelopen dagen was zwarte Piet alweer volop in het nieuws. Gisteren verscheen het rapport van de VN mensenrechtencommissie waarin het ging over het Nederlandse beleid ten aanzien van racisme en discriminatie en ook over Piet. De boodschap: Piet moet veranderen, overheid wees actief en probeer op zijn minst de stereotiepe kenmerken van Piet die als verwijzing naar slavernij kunnen worden opgevat uit te bannen. Opnieuw lopen de emoties hoog op.
Wat is er toch met ons aan de hand dat dit debat zo’n extreme reactie oproept bij zoveel mensen? Hebben we dan niets belangrijkers te doen? Moet een minister zich hier überhaupt mee bezig houden? Het debat over Piet roept bij sommigen bijna fysieke weerzin op. Hou vooral op met lezen als u nu al rood aanloopt. Volgens mij gaat het hierom.
Er wordt al vele jaren door mensen geprotesteerd tegen Piet, er loopt al langer een kleinere discussie over of zwarte Piet eigenlijk wel zo passend is, maar het werd nooit groot. De grote meerderheid van Nederland haalde de schouders op en er veranderde niets.
Tot een paar jaar geleden anti Piet activisten fanatieker werden en zich met de intocht gingen bemoeien – hevige weerstand ontmoetten – gearresteerd werden en nieuws waren geworden. De vraag of zwarte Piet eigenlijk wel o.k. is, is sindsdien onontkoombaar geworden. De vraag wordt niet meer alleen door activisten gesteld, maar ook door een geëmotioneerde moeder op tv.
De vraag wordt niet alleen hier gesteld maar zelfs door buitenlanders aan ons. Dat voelt vreemd en dat voelt naar. Door een VN expert die nota bene zei dat we het toch ook wel met de kerstman af konden. Door verbaasde journalisten uit de VS. Door een VN expertcommissie waarin toch allerlei landen zitten waarin het met de mensenrechten een stuk ernstiger gesteld is dan bij ons. Het antwoord dat Nederland geeft is duidelijk. 90 procent vindt dat Piet zwart moet blijven, dat men zich er niet mee moet bemoeien en dat het aanstelleritis en slachtofferitis is. Case closed. Next.
Maar ergens knaagt er iets. Als het dan toch enkel een kinderfeest is, waarom is het dan zo erg als er een keer een kleurenpiet tussen loopt, of een roetveegpiet. En zou het misschien toch naar zijn voor een jongetje in de Albert Heijn om voor Piet uitgemaakt te worden omdat hij zwart is? Is toch een compliment? We wilden toch allemaal vroeger Piet zijn? Weten we eigenlijk zeker dat het beter is de kleine minderheid die zich gekwetst voelt door zwarte Piet bot te negeren en weg te zetten als aanstellers en relschoppers?
Ik denk dat steeds meer zwarte Nederlanders tegen zwarte Piet zijn juist omdat het een symbool geworden is. Omdat het ook gaat over de erkenning van de dagelijkse vooroordelen, de kleine racistische voorvallen, de verschillen in bejegening. Het gevoel en de ervaring dat er te vaak met twee maten wordt gemeten. Omdat het gaat om het opeisen van een rol van een stem, gehoord te worden, tradities ook van jou te laten zijn.
Ik snap waarom zovelen van ons kwaad zijn over de Piet discussie. Wat is er tenslotte onschuldiger dan de sinterklaasherinneringen uit onze jeugd? Waarom moet dat belast worden met loodzware termen als racisme en discriminatie. Moeten we daar ook al sorry voor zeggen soms? Nee, we zijn geen racisten en we laten ons dat ook niet zeggen. Sinterklaas is oer-Nederlands, het hoort bij onze identiteit, en dit pakken ze ons niet af, is het gevoel.
Maar ik ben er de afgelopen jaren door de vele gesprekken van overtuigd geraakt dat het anders kan. En dat het een kinderfeest is en blijft, ook zonder klassieke zwarte Piet. Ik zie hoe op basisscholen, bij allerlei intochten, in de sinterklaasprogramma’s de verandering razendsnel gaat. Sneller dan we als grote mensen lijken aan te kunnen, maar prima voor de ware gelovigen: onze kinderen.
Is Nederland ‘af’ als zwarte Piet niet zwart meer is? Nee, natuurlijk niet. Achter Piet als symbool ligt een ongemakkelijke waarheid van vooroordelen en stil racisme. Vaak onbewust, maar in zijn uitwerking even kwetsend. Het ongemakkelijke gesprek over hoe onbevooroordeeld we werkelijk zijn moet gevoerd worden. Niet om overal slachtoffers te knuffelen maar omdat het een van de kernbeloften is van ons land: beoordeel mensen op hun daden, niet op hun huidskleur, hun godsdienst, hun geaardheid. De integratie in Nederland kent mooie successen en diepe dalen, maar als we de confrontatie mijden, als we niet nieuwsgierig zijn naar elkaar, als we niet benieuwd zijn naar de gevoelens en de angsten van de ander wordt het niks.
Toen ik voor het eerst over de Piet discussie hoorde, in de Amsterdamse gemeenteraad, hoorde ik bij de 90 procent. Gênante discussie, graag over naar serieuze problemen. Ik denk er nu anders over, dankzij veel gesprekken, dankzij het debat. Ja, ik vind het goed dat zwarte Piet verandert. Nee, ik vind niet dat de overheid dat moet opleggen. Wel zou het fijn zijn als het debat hierover zonder schelden of dreigen (zie de voorbeelden onder deze column) gevoerd kan worden. Daar wil ik graag aan bijdragen. Gesprekken met en tussen voor- en tegenstanders helpen. Ik weet dat u het hoogstwaarschijnlijk niet met mij eens bent over Piet maar hé, dat kunnen we hebben in Nederland.
Onze Nederlandse identiteit hangt niet af van de kleur van de schmink op het gezicht van Piet maar van onze bereidheid de diepere waarden van onze samenleving te verdedigen. De vrijheid te zijn wie je wilt zijn, opkomen voor elkaar.
