Nog geen drie minuten na de mislukte strafschoppenserie tegen Argentinië wist Hugo Borst al wat Louis van Gaal verkeerd had gedaan in de verloren halve finale. Hij had niet geluisterd naar de professorale adviezen van Ignacio Palacios-Huerta, de strafschoppenstatisticus van Londen School of Economics. Dr. Palacios-Huerta had Borst namelijk voorgerekend in welke hoek de Argentijnen zouden schieten. ‘Een strafschoppen-serie is geen loterij’, stelde Borst onomstotelijk vast. Hugo Borst is een van de mensen die niet kan leven met domme pech en de speling van het lot.
Het boek van de Spaanse hoogleraar is een van die verse strandstoelwerkjes die ons leren dat we aan de hand van cijfertjes en wiskundige inzichten een beter leven kunnen leiden. Palacios-Huerta’s epistel is een van de nieuwe hits uit het non-fictie zomerklassement van The Economist. Het boek heeft wel een tamelijk parmantige titel: Beautiful Game Theory, How Soccer can help economics.
Het schotschrift van de Spanjaard staat vol formules en vol wist-u-dat feitjes. Wist u dat een penalty in 80 procent van de gevallen raak wordt geschoten? Wist u dat de ploeg die als eerste schiet in 60 procent van de gevallen de penalty-shoot out wint en wist u dat de linksbenige Messi tweederde van zijn strafschoppen in de rechterhoek mikt?
Hugo Borst had nog gebeld met Oranje-teambaas Kees Jansma en hem op basis van Palacios-Huerta’s cijferbrij ingefluisterd dat de Argentijnse nummer 10 het laatste seizoen afweek van zijn rechterhoekvoorliefde en vaker voor de niet-natuurlijke linkerhoek koos. Daar had keeper Cillessen rekening mee moeten houden en naar rechts moeten duiken dan waren we misschien wel wereldkampioen geworden! De verontwaardiging ging helaas voorbij aan een ander feitje dat Borst verzweeg – of misschien niet had opgemerkt in een van de honderden bijlages uit het boek, namelijk deze: als linkspoot Messi in zijn minder courante linkerhoek mikt schiet hij 100 procent raak.
Statistiek is onze nieuwe levenselixer. We zijn gek op cijfertjes omdat we denken dat het houvast biedt. Palacios-Huerta beweert aan de hand van een bak voetbalstatistieken dat cijfertjes de greep op ons leven verbetert, ja zelfs onze angsten verkleint. ‘The less educated are likely to overact to terrorism more than educated individuals’, beweert hij optimistisch. Het is nogal een bewering: wie zich durft vast te houden aan kansberekeningen zal minder bang zijn voor terreur.
Maar hoe zit het met terroristische daden waar geen statistieken over bestaan? De conclusie zou wel eens kunnen luiden dat we dan niet bang zijn, of woedend worden, maar dat we helemaal niets meer doen. Hoe anders valt te verklaren dat we collectief verlamd zijn geraakt na de aanslag op de Boeing boven Oekraïne? Onze intellectuele branie lijkt uitgeschakeld na deze statistische anomalie.
De kans dat terroristen een burgervliegtuig uit de lucht knallen is namelijk bijna nul. Dit zijn gruweldaden die niet in de statistiekenboekjes terecht komen en dus ook niet kunnen worden ontrafeld door Nobelprijs economen of krijgshistorici die zijn gedrild in de meest geavanceerde als-dan-theorieën. En dat merk je aan de reacties. De oorlogsdaad in Oost-Oekraine gaat ons bevatting ver te boven, het enige wat we doen is het noodlot accepteren. Hedendaags leed toont zich niet in een schuimbekkende oorlogsverklaring aan de potentiële daders, maar in een bloemenzee aan de slachtoffers. Terwijl er juist nu een adequate move gemaakt zou moeten worden. Het neerschieten van een burgervliegtuig is namelijk geen statistische anomalie maar een brute oorlogsdaad.
De laatste keer dat er een burgertoestel werd neergehaald ontstond de oorlog in Rwanda. Als zoiets gebeurt staat de wereld even stil. In 1983 laaide de Koude Oorlog nog even flink op, nadat de Russen per ongeluk een Zuid-Koreaans burgertoestel voor een Amerikaans spionagevliegtuig aanzagen en boven Sachalin uit de lucht bliezen. Nu staan we met onze verzekeringspapieren in de hand en wijzen we naar KLM-baas Camiel Eurlings omdat hij het rebelse raketgevaar in Oost-Oekraïne niet door had gegeven aan zijn piloten. We kijken niet naar de oorzaak, maar zijn aan het puinruimen met de gevolgen. Dat is toch vreemd. De reden dat het vliegtuig is neergehaald is bekend en bevindt zich in Moskou.
Hij heet Vladimir Poetin.
We lijken te accepteren dat deze politieke psychopaat zich niets aantrekt van de internationale rechtsorde. Poetin speelt schaak op een bord, maar dat bord staat op een veel groter bord waarop hij de regels bepaalt. En wij durven niets uit te richten. In zijn recente boek How Not To be Wrong,The Hidden Math of Everything laat Jordan Ellenberg prachtig zien dat we onszelf blind kunnen staren op ‘formalisme’, een beetje zoals Hugo Borst deed vlak na de finale. Je kijkt naar wat je weet, niet naar wat je nog kan doen. (In geval van de 100 procent trefzekere Messi: niets).
Poetin is er verantwoordlijk voor dat er – al dan niet expres – een vliegtuig werd neergeschoten, maar daarvan durven we de consequenties niet te aanvaarden, omdat we in een andere democratische dimensie leven. Ellenberg, een wiskunde hoogleraar, meent dat formules vaak te strikt worden geïnterpreteerd waardoor we onszelf het zicht benemen op een oplossing. “Formalism in the law manifests itselfs as adherence to procedure and the work of the statutes even when – or especially when – they cut against what common sense describes”, schrijft Ellenberg.
De wiskundige zegt het precies goed: als internationale verdragen ons gezonde gevoel voor rechtvaardigheid niet meer waarborgen heeft Poetin zijn doel bereikt en kan hij wegkomen met zijn oorlogsmisdaad. De Oekraïense kwestie vergt daarom analytische dwarsdenkers, geen diplomatieke pleisterplakkers. Ellenberg verhaalt in zijn boek dat in de Tweede Wereldoorlog de slimste mannen werden gerecruteerd om Hitler en later Stalin te bestrijden. Deze briljante geesten bestond uit een groep geniale speltheoretici.
Het wordt tijd dat we onze tranen uit onze ogen vegen en systematisch te werk gaan om Poetin aan te pakken. Deze KGB-man is de koudste rekenaar van het universum. Nu wij nog. We moeten, zoals Stephen Dubner en Steven Levitt in hun zomerboek stellen, leren te denken als een gek. Of in hun woorden: learn to think like a freak.
Poetin pakken is een hersenkraker die voorbij rede en diplomatiek fatsoen reikt. Vroeger, in de tijd van Hitler, zouden we soldaten de oceaan oversturen, Normandie binnenvallen en Duitsland platbombarderen, maar die tijd is voorbij. Toch is het wel degelijk tijd dat er een Churchill opstaat die een streep in de grond trekt en Poetin duidelijk maakt: tot hier en niet verder, vriend.
In hun laatste hoofdstuk refereren Dubner en Levitt nadrukkelijk aan de tegendraadse weg die Churchill aflegde voor hij tot Engeland’s grootste oorlogspremier kon uitgroeien. ‘He knew what was worth letting go and what was not.’ Het wordt dus tijd om het meest smerige tegengif te vinden tegen de tsaar met bloed aan zijn handen. Goed, elke vergelijking met De Oorlog is altijd krom. Toch doemen een paar treffende parallellen op.
Ellenberg opent zijn boek met het verhaal van de geniale statisticus Abraham Wald die in WO II wordt gevraagd eens uit te zoeken waarom er zoveel geallieerde vliegtuigen worden neergehaald boven vijandelijk gebied. Wald komt na bestudering van de gehavende vliegtuigen met een verrassende conclusie: je moet afweergeschut bouwen bij de motoren. Het was de statisticus opgevallen dat de meeste beschadigingen van teruggekeerde vliegtuigen in de buik, de brandstoftank en de cockpit zaten. De vliegtuigen die in de motor waren geraakt kwamen weinig voor in de cijfers viel hem op. Waarom niet? Omdat deze neergestort in de Russische toendra lagen.
Durven we tegendraads te handelen en bewapend over Oekraïne te vliegen en desnoods preventief bommen af te gooien? Natuurlijk niet. Maar langs die weg moeten we wel gaan opereren.
We gaan nu in gezamenlijkheid en vol Europese consensus economische sancties uitvoeren, waar sommige naties meer last van hebben dan de Russen. Dat schiet dus niet op, zeker niet als onze Duitse vriendin op de rem trapt. Laten we Hugo Borst ‘s oproep om wiskundig te denken omarmen maar dan op een slimme manier.
Laten we het doen zoals Ellenberg ons opdraagt:
“The purpose of statistics isn’t to tell us what to believe, but what to do. Statistics is about making decisions, not answering questions.”
