Het was in Nederland niet echt nieuws, maar afgelopen week moest één van de laatste onafhankelijke kranten die Kazachstan rijk is, de Assandi Times, op last van een rechter haar deuren sluiten. Aangezien velen Kazachstan nog eerder associëren met Borat dan met de grootste Bassie ooit, wordt het hoog tijd om nader kennis te maken de communistische sultan Nazarbayev. Premier Rutte en WimLex hebben dit namelijk al lang en breed gedaan en hij kreeg tijdens een staatsbezoek zelfs een naar hem vernoemde tulp mee.
Waarom wil iedereen zo graag handjes schudden met Nazarbayev? De Paus, Barack Obama, Hollande, Merkel, Cameron: allemaal willen ze maar wat graag een bilatje sluiten met Kazachstan. Want ze willen allemaal een dikke vinger in de olie- en gaspap die Kazachstan rijk is. Sinds de val van de Sovjet-Unie, en zeker met het ontdekken van nieuwe bronnen in 2005, is Kazachstan (na Rusland) kwantitatief gezien de grootste leverancier wereldwijd van mineralen. Daarnaast zit het land, zo groot als West-Europa maar met ongeveer evenveel inwoners als Nederland, behoorlijk in de slappe olie- en gaswas. Het Westen is hiermee niet de enige cirkelende aasgier boven de natuurlijke bronnen van Kazachstan. Zo heeft China onlangs het Canadese bedrijf PetroKazakhstan uitgekocht (die slim genoeg begin jaren ’90 de run op Kazachstaanse bronnen aan zag komen). Zodra de regering erachter komt dat een veld lucratiever is dan verwacht, worden vaak milieuoverwegingen ineens heel belangrijk en wordt het bedrijf in kwestie om de oren worden geslagen met verlepte vis en milieuschade-claims van de regering. Dan zijn er twee mogelijkheden: of er vindt een overdracht van aandelen plaats, of China komt de boel redden (een truc die we kennen van grote vriend Poetin). Want China heeft olie nodig, wil het zeer graag hebben en is bereid het nodige ervoor neer te leggen. De regering ziet overigens het liefst de zaken gaan via staatsbedrijf KazMunaiGas (een van de vele handjeklap-gas-en-olie-bedrijfjes die zich heeft gevestigd in Amsterdam). En maakt u zich geen zorgen: deze zaken zijn volledig zuiver op de graat.
Sterker nog, het Westen ziet er het nodige voor terug. Of beter gezegd: Westerse bedrijven en (met name gepensioneerde) politici. Zo heeft Bill Clinton in 2008 enkele miljoenen euro’s weten los te peuteren voor een van zijn vele foundations. Dit liep via een Canadese uraniumbons in dienst van het staatsbedrijf Kazatomprom. Tijdens een diner complimenteerde hij Nazarbayev uitgebreid (hiermee dwars ingaande tegen het Amerikaanse buitenlands beleid en dus ook dwars infietsend tegen vrouwlief Hilary Clinton) en kwam terug met een mooie cheque. In oktober 2013 was Tony Blair, als oprichter van Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) zeer blij om Kazachstan te verwelkomen in de familie van ‘transparante industrieën’. Dat Tony Blair het jaar ervoor was ingehuurd voor 13 miljoen dollar door Nazarbayev om het imago van Kazachstan op te poetsen, dat stond waarschijnlijk zelfs niet in de kleine lettertjes van het keurmerk te lezen. Kortom: Kazachstan is het rijke kindje in de klas waar iedereen vriendjes mee wilt zijn.
Al ziet Nazarbayev zichzelf (zonder dollen) meer als de nieuwe Dzjengis Khan. Voormalig schoonzoon Rakhat Aliyev doet in zijn boek Godfather in Law een boekje open over de gang van zaken. Zo zou hij een strategisch document in zijn bezit hebben uit 2007 getiteld “Project Super Kahn” waarin de preservatie van de Nazarbayev dynastie tot minimaal 2035 centraal staat. De persoonlijkheidscultus van Nazarbayev – die in Kazachstan zelf voornamelijk bestaat uit het dagelijks aankondigen van overwinningen en prestaties van de Grote Leider – wordt mede mogelijk in stand gehouden door het Westen. Zo heeft Nazarbayev grootst aangekondigd dat hij World Expo 2017 heeft binnengesleept. Onderwerp? Duurzame energie (zie hier een sfeerimperssie van het duurzame energiebeleid in Kazachstan). Ontwerp? Megalomaan en over de top door een hip architectenbureau uit Chicago. Wij hoeven als Nederland niet te treuren, Nazarbeyev heeft tijdens de Nuclear Summit aan Mark Rutte beloofd dat Nederlandse bedrijven ook leuke orders kunnen verwachten voor de aankomende Expo. En terecht, wij hebben immers 800 Kazachstaanse bedrijven via onze belastingconstructie aan ons weten te binden.
Selectieve verontwaardiging over de Olympische Spelen (of het nou over China of Rusland gaat), is contraproductief. Dialoog dient ten allen tijden te worden gevoerd. Het andere uiterste van ‘dialoog’ is als (ex-)politicus of regering achter een van de grootste Bassies die de wereld rijk is aan te lopen in de hoop enkele olie-en gasgeld-kruimeltjes van de grond te likken. Westerse regeringen worden totaal ongeloofwaardig in elke uitspraak over ‘mensenrechten’ of ‘good governance‘ zodra zij accepteren dat miljoenen Kazachstaanse euro’s (of eerder koffertjes met dollars) worden witgewassen via de ZuidAs of London City. Door het ontvangen van Nazarbayev & co. met alle egards wordt feitelijk het regime internationaal gelegitimeerd: zonder die legitimatie zal Nazarbayev onder grotere druk komen te staan van rivaliserende politieke elites. De vraag is of het niet heel ver gaat om een regering die demonstranten door de politie in de rug laat schieten, oppositieleiders systematisch uitmoordt, journalisten actief vervolgt en kranten sluit, en persoonlijke vetes uitvecht door grenssoldaten te executeren te legitimeren en indirect hierdoor in het zadel te houden…?
In principe kan samenwerking met boevenregimes goed worden verdedigd. Indien men er open en eerlijk over blijft: het verbloemen van mensenrechtenschendingen door mensenrechtenkeurmerken te kopen (dito duurzame energie) heeft niets te maken met een dialoog tussen gelijkwaardige partners.Dat heet in goed Nederlands: ‘dansen naar de pijpen van’. Hiermee zijn Westerse regeringen niet veel anders dan een Kanye West: waar hij voor een habbekrats een liedje komt zingen ter vermaak, mogen Westerse leiders Nazarbayev ter betaling (of voor een kek bilateraal dealtje) klopjes op de schouders komen geven voor zijn goede duurzame initiatieven. Hiermee is het Westen feitelijk de grootste ondersteuner van Project Super Kahn.
