Toen Frits Bolkestein met een rede tijdens de Liberale Internationale in 1991 het luide startschot gaf voor het integratie-debat in Nederland, werkte ik als jonge redacteur bij de VARA-radio. De rede van Bolkestein had voor zoveel reuring en verontwaardiging gezorgd, dat ik in een redactievergadering voorstelde Bolkestein uit te nodigen, om hem – uiteraard kritisch – om tekst en uitleg te vragen.
Het werd stil aan de redactietafel. Toen kwam er bij wijze van antwoord een oordeel over de heer Bolkestein. De VVD-fractieleider had met zijn rede over de moeizame integratie van moslims in West-Europa een masker afgedaan en was in zijn ware ‘fascistische’ gedaante aan ons verschenen. Het sprak vanzelf dat de ‘fascist’ Bolkestein geen podium geboden werd.
En de redacteur? Was die eigenlijk wel goed bij zijn hoofd, om zo’n suggestie te doen? Bolkestein deugde niet, maar deugde ik eigenlijk wel?
Geen medelijden met Frits Bolkestein, hij heeft in de jaren daarna het hem onthouden interview in ruime mate gecompenseerd gekregen. Maar wat is er gebeurd met het fenomeen, dat journalisten er in hun werk een politieke agenda op na houden? De tijden van al te dogmatische keuzes ten koste van een onwelgevallige fractievoorzitter zijn misschien voorbij, maar voor Donald Trump is er met alle plezier een uitzondering gemaakt.
Instituten als de New York Times en de NPO vragen zich hardop af waarom ze de overwinning van Trump nog zelfs tot na de uitslag voor onmogelijk hielden. Een dergelijk zelfonderzoek is niet aan iedereen besteed, maar degene die het zich afvragen vermoeden dat er meer aan de hand is, dan de misleiding door een paar slechte opiniepeilers. En dat denk ik ook.
Het gemakkelijke antwoord is dat deze nieuwsorganisaties een gebrek aan ogen en oren in de samenleving vermoeden. Dat is het mea culpa van na de politieke aardverschuiving op eigen bodem, de Fortuyn-revolte. Journalisten gingen toen de wijken in, op zoek naar de getergde vox populi en die heeft sindsdien een verdiende inhaalslag gemaakt. Maar misschien is de vox populi laten horen nog iets anders dan hem willen begrijpen.
Door hoeveel domrechtse schreeuwers hebben we ons in het asieldebat moeten heenslaan voordat gewone burgers in beeld kwamen met hun zorgen en vragen? Hoeveel journalisten zijn met die vragen en zorgen verhaal gaan halen bij de landelijke en lokale politici, die verantwoording droegen voor de opvang? Hoeveel ‘boze bange laagopgeleide’ witte Trump-fans heb ik voorbij zien komen, voordat er ook doodnormale intelligente Amerikanen van welke kleur dan ook hun keuze voor Trump mochten komen toelichten?
De politieke agenda van journalisten is te vaak leidend. Bezwaren tegen immigranten dienden als extremistisch gelabeld te worden. En tijdens de Amerikaanse verkiezingen behoorde het beeld in tact te blijven van Trump de racist, die nergens goed voor was dan voor het mobiliseren van een uitgerangeerde onderklasse.
Het is een aandoenlijke mythe dat journalisten geen mening hebben over het nieuws dat ze brengen. Die hebben ze en daar is niks mis mee. De problemen beginnen als journalisten hun eigen mening belangrijk genoeg vinden om ‘m ongevraagd met de berichtgeving mee te sturen. Dat gebeurt te vaak bij grote emotionele onderwerpen als vluchtelingencrisis, Oekraine-referendum, brexit, Clinton vs. Trump.
Als 96 procent van de Amerikaanse journalisten, die gedoneerd hebben, dat gedaan hebben aan Clinton en 4 procent aan Trump, als álle verhalen over Trump negatief zijn, als ook in ons land het journaille Trump de oorlog verklaart en de berichtgeving over hem uitsluitend bestaat uit waarschuwingen en een eindeloze reeks politiek irrelevante schandalen, is het niet gek dat je geen flauw benul hebt waarom Trump Clinton verslagen heeft.
Een heldere kijk op acht jaar Obama had de New York Times en de NPO een hoop vertwijfeling kunnen besparen. Maar het is blijkbaar een hele klus je politieke voorkeur te parkeren en de verleiding te weerstaan weg te dromen in de eendimensionale verheerlijking van je favoriete politicus.
Deze column werd eerder gepubliceerd op RTL Z.
