De terreurdreiging neemt wereldwijd toe. Daar hoeft niemand van op te kijken, die stijging zal nog enkele tientallen jaren doorgaan. De Arabische revolutie is nog lang niet voltooid – en het eindresultaat is zo mogelijk nóg gevaarlijker. De NRC publiceerde gisteren (op donderdag 16 mei) een veel te grote wereldkaart, met daarop in leuke kleurtjes ‘het risico op terrorisme en politiek geweld’. Dat risico is toegenomen, zo luidt de conclusie. De intro van het stuk opent met: “Na de Arabische opstanden zou de steun voor terroristische groepen afnemen. Het tegendeel is het geval.”
Tja, dat heb je met Arabieren. Je kunt ze ook nooit vertrouwen. De valse hoop waaronder wij blijkbaar gebukt gingen, keert tegen het einde van het artikel in deze vorm terug:
“Sommige analisten voorspelden dat na de Arabische opstanden de steun voor terroristische groepen zou afnemen: een vrije, democratische Arabische wereld als tegengif voor het jihadisme. Maar het tegendeel is het geval. Veel staten zijn instabiel en de voortdurende onrust en economische malaise vormen een vruchtbare voedingsbodem voor geweld.”
Je gaat je afvragen wie toch die dolende analisten zijn geweest. Namen ontbreken. Maar het moet gezegd: als het om de Arabische Lente gaat, lijden veel westerlingen onder een betreurenswaardige illusie. Namelijk dat het hier om zoiets als een toevallige samenloop van staatsgrepen gaat. Staatsgrepen waarbij democraten betrekkelijk gladjes de macht hebben overgenomen (of gaan nemen) van vreselijke dictators. Dat het hier en daar uiteraard een zootje is, maar dat we het ergste nu wel achter de rug hebben. Was het maar waar. Het gaat hier niet om staatsgrepen, maar om een serie revoluties. En revoluties duren vele jaren, ze veroorzaken wereldwijde ellende en eindigen meestal in regimes die nog erger zijn dat wat er aan vooraf ging. Het ergste moet nog komen. Ook wat betreft het terrorisme.
Het probleem is dat het Westen vergeten is wat een revolutie inhoudt. Het woord ‘revolutie’ wordt tegenwoordig overal toegepast en heeft zijn afschrikwekkende betekenis allang verloren. Revolutie – dat is reuze spannend! Dat is… vooruitgang! Maar laten we even terug gaan naar de échte revoluties uit de Europese geschiedenis. De Franse revolutie vanaf 1789, de revoluties van 1848, de Parijse Commune van 1870/71, de Russische revolutie van 1917/23 en de Duitse van 1918/19. Verloop en uitkomst lopen uiteen, maar er zijn ook grote overeenkomsten: ze begonnen met verval van het politiek systeem, de opkomst van fanatieke stromingen, straatterreur, gevolgd door een volksopstanden die leidde tot het uiteenvallen van de staat, gevolgd door anarchie, hongersnood, een bloedige burgeroorlog, het ontstaan van een fundamentalistisch terreurbewind, veelal gevolgd door de terugkeer van een minstens zo bloedig reactionair bewind. Drie kenmerken zijn van belang:
Revoluties kennen onvermijdelijk een bloedige fase. De opgebouwde maatschappelijke spanningen en de onderlinge haat tussen bevolkingsgroepen kan blijkbaar alleen maar bezworen worden nadat deze hun uiterste consequentie hebben bereikt.
Revoluties zijn geen ‘nette’ staatsgrepen, ze duren meestal vele jaren. Ze kennen vaak een spectaculaire opening, maar niemand weet hoe er een einde kan worden gemaakt aan de hel die daarna losbarst. Uiteindelijk accepteert een murw gebeukte bevolking vaak een wreed bewind, als de ellende maar ophoudt. Soms wordt een links terreurbewind in een staatsgreep vervangen door een reactionair bewind, dat zich al even onzeker voelt en dus net zo terroristisch heerst.
Revoluties zijn exportproducten. Ze leiden tot het ontstaan van onrust elders, en de revolutionaire bewegingen sturen hun aanhangers de wereld rond om elders onrust te stoken, of ze ondersteunen terreurbewegingen buiten de grenzen. Dat deden de Franse Jakobijnen al; dat deden de leninisten; dat doen de jihadisten.
Om de een of andere reden (waarschijnlijk vooral wishful thinking) dachten velen hier in het westen dat de Arabische lente gewoon een serie nette staatsgrepen was, en dat na enig geknal en gevloek ‘de democratie’ zou ‘zegevieren’. Die uitkomst is dus heel onwaarschijnlijk. Zoals Lenin al had ingezien: een revolutie moét een aantal fasen doorlopen. Voordat de democratie ook maar enige kans krijgt, moet een revolutie eerst door de fase heen van chaos, terreur en dictatuur. En zoals de bekendste voorbeelden laten zien (Frankrijk na 1789, Rusland na 1917) is die dictatuur, juist vanwege de afkeer van verder bloedvergieten, vaak heel stabiel. Dat is de meest waarschijnlijke uitkomst van de Arabische Lente: dat de landen die nu in totale chaos zijn gestort (Tunesië, Libië, Egypte, Syrië en dankzij de export komen er vast nog een stel bij) straks allemaal islamistische dictaturen zijn.
Het islamisme, de ideologie van de Moslim Broederschap, is de enige levensvatbare ideologie in een revolutionaire Arabische wereld. Ten eerste omdat de Broederschap zich vanaf haar oprichting in 1928 altijd consequent gekeerd heeft tegen het westerse imperialisme en tegen dictators. En ten tweede omdat ze de tijdgeest aan haar kant heeft. Omdat het islamisme in wezen een moderne, op westerse leest geschoeide beweging is. De geestelijk vader, Ayyid Qutb, begon als een strijder tegen onrecht en onderdrukking (door de koloniale machten), maar zag al snel in dat de Arabische wereld een ideologisch antwoord moest vinden op het westerse intellectuele geweld. En dus schoof hij welbewust de islam naar voren als het Arabische alternatief voor zaken als socialisme, liberalisme en communisme. De islam is geen godsdienst, het is méér. Net zoals westerse ideologieën meer zijn dan ‘zo maar een mening’. Het islamisme is met andere woorden een kind van ons eigen ‘Tijdperk van de grote ideologieën’.
Qutb stelde, zoals het een moderne ideoloog betaamt, heel duidelijk dat er maar één waarheid is. In zijn ogen waren niet alleen de decadente westerlingen, maar waren ook moslims die er de kantjes van afliepen, duivelsgebroed. Dat maakt zijn moderne volgelingen zo gevreesd, ook onder gematigde moslims. Maar dat maakt ook dat zij straks, waarschijnlijk als enigen, over de doortastendheid beschikken om uiteindelijk de macht te grijpen. Net als de Jakobijnen en de communisten. Hun historische rol komt er nog aan. Wij hier in het westen hebben dat ‘Tijdperk van de grote ideologieën’ wellicht achter ons gelaten; in de revolutionaire Arabische wereld gaan ze de komende jaren dat tijdperk straks juist binnen. En al die jeugdige islamistische regimes zullen hun best doen om hun revolutie te exporteren. Naar hun buurlanden (en dat zal heel wat conflicten geven) maar zeker ook naar het westen. Die wereldkaart met daarop het ‘risico op terrorisme en politiek geweld’ zal de komende jaren alleen maar roder en roder kleuren.
