Een catfish is iemand die zich op sociale media uitgeeft voor iemand anders, met als doel iemand te misleiden in een online romance. Je raakt bijvoorbeeld aan de chat met Kari Ann, een Playmate. De chat leidt tot meer, maar ze stelt een fysieke ontmoeting steeds uit. Als jij een puisterige knul uit een plattelandsdorpje bent is de kans groot dat niet echt met Kari Ann kletst, maar eigenlijk met je klasgenoot Rose. Gelukkig kan je de hulp inroepen van de knappe documentairemaker Nev en zijn cameraman Max. In Catfish: The TV Show, dé hit op MTV dit jaar, achterhalen zij of je internetliefje echt bestaat.
Nev was zelf slachtoffer van een catfish. Hij ging op onderzoek uit en legde dat vast in een documentaire. Zijn love interest Megan bleek in werkelijkheid Megans moeder te zijn. Zij had met valse foto’s een bedrieglijk persoon gecreëerd waarop Nev verliefd was geworden. Het succes van de docu kan worden toegeschreven aan de herkenbaarheid: iedereen die wel eens online verliefd is geworden is bang dat de ander op zijn minst tegenvalt en op zijn meest een heel ander iemand is.
Het is een bekend gegeven dat mensen zich online beter voordoen dan ze zijn. Iedereen kiest een profielfoto waar je op je leukst opstaat, in plaats van een foto die correct weergeeft hoe je er normaal uit ziet (met open mond en vet haar achter de computer). Je bent gek als je dat niet doet. Over je biotekst op Twitter denk je even na en op Instagram post je geen foto’s van een half mislukte omelet. Met deze voorbeelden zal niemand een probleem hebben. De vraag die zich opwerpt is waar de grens ligt.
Uit onderzoek naar datingsites weten we dat mensen kleine leugens acceptabel vinden. Een profiel hoeft geen exacte digitale kopie te zijn van de ‘lichamelijke werkelijkheid’, maar wordt gezien als een bewuste constructie. Daarin mogen daters bepaalde dingen aanzetten. Een foto van een half jaar geleden waarop je vijf kilo lichter was mag. Je mag ook zeggen dat je 1,80m bent als dat in werkelijkheid 1,76m is. Vijftien kilo of vijftien centimeter is echter niet meer aanvaardbaar.
Wanneer je mensen online leert kennen, neem je dit in ogenschouw. Een profiel is een belofte. Een slimme internetter doet wat research. Je googelt een nickname of doet – als je argwanend bent – een reverse image search van de profielfoto. Catfish: The TV Show leert ons dat het slim is online achterdocht te hebben. Het programma speelt in op de angst dat er op het internet allemaal kwaadwillende gluiperds rondlopen die je erin willen luizen. Die angst is onterecht, zo blijkt uit vele studies vanaf de jaren ’90: mensen nemen online vooral hun offline identiteit mee.
Catfish: The TV Show is een freakshow. Je kijkt naar mensen die zich abnormaal gedragen. ‘Zij’ zijn niet zoals ‘wij’. De verhalen zijn zo bizar dat je voortdurend twijfelt aan de echtheid. Wat dacht Rose te winnen door zich voor te doen als een Playmate? Iedere catfish weet dat zoiets gedoemd is te mislukken. De boodschap is dat zulke mensen sukkels dan wel klootzakken zijn, die het verdienen om gestraft te worden. Ze weerhouden informatie; ze hebben een duistere agenda. Gelukkig – zo gaat de les – hebben we goede surveillancemiddelen om hun bedrog te ontdekken.
Catfishes zijn de terroristen van de online liefde, een kwaad dat uitgeroeid moet worden. Van daar is het maar een kleine stap naar de NSA. Hoewel er zich deze zomer het ene na het andere surveillanceschandaal ontvouwt, willen burgers maar niet boos worden. Het veel gehoorde argument is dat mensen niets te verbergen hebben. Volgens mij ligt het complexer.
Mensen zijn surveillance normaal gaan vinden. Ze vinden het volkomen logisch dat bedrijven je googelen voor een sollicitatie. Kinderen leren zelfs dat ze hier rekening mee moeten houden. Ze vinden het goed als mensen die online iets verbergen gestraft worden. Ze hebben, kortom, de norm van surveillance geïnternaliseerd als de onvermijdbare werkelijkheid van onze tijd. Ze passen zelf iedere dag surveillance toe om zich te wapenen tegen gekkies en dus vinden ze dat de overheid dat ook mag.
Linda Duits is fel tegenstander van surveillance door de staat en stemt daarom op de Piratenpartij, net als haar verkering die zij online ontmoette.
