Vagina dentata betekent wat je denkt dat het betekent: een kut met tanden. Het is een horrorbeeld dat staat voor de angst voor castratie. Stop je piemel erin en deze kwaadaardige flamoes eet hem op. De vagina dentata is een bijna universele mythe: voorbeelden ervan zijn gevonden bij pre-Colombiaanse stammen in Centraal-Amerika en het Amazonegebied, maar ook in India en in dat ene sterrenstelsel ver, ver weg. De vagina dentata is misschien wel het engste beeld van de vagina. Het is een van de centrale thema’s in het boek The Vagina: A Literary and Cultural History van Emma Rees.
Volgens Rees is de verbeelding van de vagina paradoxaal. Ze stelt dat vagina’s overal om ons heen lijken te zijn, zowel letterlijk als symbolisch, maar dat vagina’s tegelijkertijd het zwijgen opgelegd worden. Ze zijn taboe. Rees analyseert hoe de vagina wordt verbeeld in de literatuur, de beeldende kunst, film en tv en performance art.
Vanuit de psychoanalyse bezien is de vagina dentata een onbewuste, persoonlijke angst of fantasie. Antropologen zien het echter als een motief in volksverhalen (de video hierboven is daar een moderne variant van). Daarmee is het juist een bewuste en publiek gedeelde fantasie, schrijft Rees. De vagina wordt tot een angstaanjagend, gevaarlijk ding gemaakt. Om dat te beteugelen, is mannelijke overheersing van de vrouw nodig.
Volgens Rees komt vrouwenbesnijdenis voort uit zulke mythes. Voor een Keniaanse stam staat de clitoris bijvoorbeeld voor een tand. Het verwijderen van de clitoris is dan symbolisch het onschadelijk maken van die enge vagina. Door de vrouw haar vermogen tot seksueel plezier af te nemen, is zij niet langer een bedreiging voor mannen.
We zien de getande vulva op vele plekken terug in de populaire cultuur. Rees vindt Jaws een duidelijk voorbeeld. De Franse titel is volgens haar niet voor niks Les dents de la mer [de tanden van de zee], waarbij in mer makkelijk mère [moeder] gelezen kan worden:
Jaws signals the ocean as bloody womb/tomb; teeth pull victims to a twentieth-century version of the fleshy female uterine hell envisaged 500 years previously by St Frances of Rome (p. 57-58).
Ook het monster uit Alien is een vagina dentata, maar dan eentje die aan een reusachtige penis vastzit. Het is die combinatie die het wezen zo angstaanjagend maakt: de alien overstijgt onze seksuele logica die gebaseerd is op seksueel verschil.
Soms komt de vagina dentata bijna letterlijk terug, bijvoorbeeld in South Park. In de aflevering ‘The Snuke’ eet de vulva van Hillary Clinton iemand op. De vagina wordt verwijderd en Hillary kan ook zonder leven. De symboliek is volgens Rees de vraag of machtige vrouwen hun seksualiteit op moeten offeren om succesvol te zijn.
De vagina dentata is slechts één thema uit Rees’ culturele geschiedenis van de vagina. Het boek gaat ook over de verbeelding van menstruatie, het vrouwelijk orgasme, schaamlippen, menopauze. Duidelijk wordt dat de vagina steeds grote macht wordt toegedicht die op de een of andere manier moet worden beteugeld. Aan de ene kant lijken de nachtmerriebeelden die Rees beschrijft vergezocht, zoals ze ook zelf stelt (p. 307). Aan de andere kant is de symboliek zo oud, zo basaal, zo veelomvattend dat je hem niet kunt ontkennen.
De vraag die opkomt na het lezen van The Vagina is wat voor macht dit allemaal heeft. Zou de wereld er anders uitzien als we de kut minder eng zouden vinden? Ik kan me daar onmogelijk een voorstelling van maken. What has been seen can’t be unseen. Als je eenmaal de alomtegenwoordigheid van phallussen en vagina’s hebt in onze visuele cultuur hebt gezien, kijk je nooit meer hetzelfde naar Pirates of the Caribbean en Star Wars. Graag gedaan!
