We hoeven niet bang te zijn voor Rusland. Binnen de oligarchie staat het zakelijke belang voorop. Het volk bewondert de westerse verworvenheden. En het wapengekletter is Poetin’s particuliere zoektocht naar erkenning als Europese grootmacht. Ik interviewde de Moskouse dwarsdenker en cultschrijver Dmitri Danilov. Schrijver Dmitri Danilov (1969) is precies het tegenovergestelde van een nieuwsbeluste correspondent. Als hij weer eens op reis gaat, zoals ooit voor de literaire glossy Het Russische leven, passeert hij zelden een landsgrens. En zoekt hij in plaats van het exotische naar het gewone. Door veelvuldig rond te kuieren in afgelegen, Russische steden, met engelengeduld nauwkeurige studies verrichtend naar plaatselijke muren, bestratingen, parken en de gebeurtenissen rond van stations en bushokjes (Danilov is ook verwoed fotograaf), kent hij het ‘echte’ Rusland wellicht beter dan wie ook. In zijn eigen woorden probeert hij Rusland zo langzaam, geduldig en vasthoudend te benaderen ‘dat het zijn lever aandoet’ (‘Zodat het je eigen wordt. Onder je huid kruipt. Je lever aandoet.’).
Niet verwonderlijk dat de in Moskou geboren en getogen Danilov, met zijn onverstoorbare blik, een geheel andere visie heeft op de Russische politiek en de verhoudingen met het Westen dan het in Rusland gedetacheerde journalistencorps uit Nederland. Krantenkoppen die bol staan van de oorlogstaal, zijn voor Danilov slechts misleidende ‘explosies van het interessante’. Hij richt zich liever op de continuïteit erachter, en die gaat volgens hem onomkeerbaar in opwaartse richting: ‘Rusland zal almaar rijker worden. En democratie is een onafwendbaar gevolg van rijkdom.’ Met zijn afwijkende manier van kijken ontmythologiseert Danilov Poetin’s imperium en geeft hij zeven redenen waarom Rusland, geheel in tegenspraak met de brandende actualiteit, veilig in de armen van Europa zal belanden.
“Dat Poetin nog steeds zijn gang kan gaan, is omdat de meeste Russen voor het eerst in hun leven een vorm van gemak, van luxe ervaren. Tijdens het Jeltsin-bewind liep iedereen met wapens rond. Was er geen functionerende staat. Onder hem waren veel Russen niet alleen arm, maar voelden ze zich ook nog eens onveilig. Dubbele ellende. Voor veel Russen heeft Poetin die twee kernproblemen opgelost. Daar zijn ze hem nog steeds dankbaar voor. Maar mógen doen ze hem niet. Daarvoor is hij voor een gemiddelde Rus veel te eerzuchtig en te ambitieus. Dankzij zijn lange diensttijd in Oost-Duitsland, beschouwen veel Russen hem eerder als een Duitser dan als een echte Rus.”
“Onder Poetin is business in het Kremlin voor het eerst een prioriteit geworden. Er groeit daardoor een middenklasse. Krasnodar, Perm, Vladivostok, Petersburg, Novosibirsk, Magadan, Tjoemen, Tomsk, het zijn enkele voorbeelden van steden die volop in ontwikkeling zijn. En waar je in toenemende mate kunt spreken van ‘een goed leven’. Dat verkiezingen niet eerlijk zijn, weet iedereen. Maar we accepteren het omdat we niet terug willen naar de anarchie van de jaren negentig. Door zoveel nadruk te leggen op welvaart en voorspoed, is Poetin, in wezen, wel degelijk een democraat. Alleen niet op de korte termijn, maar op de lange termijn. Waar rijkdom toeneemt, groeit het verlangen naar democratie.”
“Als een Rus nu naar het Westen reist, bekruipt hem niet meer, zoals vroeger, het gevoel dat hij op een andere planeet is geland. Zeker niet als de betreffende Rus onder de dertig is. Onze werelden zijn de laatste jaren naar elkaar toe gegroeid. Er is zowat niemand in Rusland die dat betreurt. Het anti-westers sentiment sterft uit. De voornaamste reden dat er desondanks zoveel spanningen zijn op het politieke vlak, is dat Poetin zich niet serieus genomen voelt. Poetin is niet tegen Europa. Integendeel! Hij beschouwt zichzelf en Rusland als Europeser dan de Europeanen. Mensen die beweren dat Rusland deels Aziatisch is, vindt hij idioot. Des te pijnlijker voor hem dat de NAVO en de EU hem maar al te vaak negeren. De stampij die hij maakt tegen West-Europa is een vorm van zielenpijn. Hij wil graag op jullie feestje komen, klopt op de deur, maar jullie doen niet open. Jullie zien hem niet voor vol aan. Vandaar dat hij met de Olympische Winterspelen zo enorm heeft uitgepakt. En dat in 2018 weer gaat doen met het WK Voetbal. Kracht tonen! Laten zien dat zijn land wél tot Europa behoort, wél de moeite waard is. Ja, Poetin heeft iets heel kinderlijks en sentimenteels in zich.”
“In het Westen bestaat een romantisch verlangen om ons, Russen, allerlei donkere en irrationele eigenschappen toe te dichten. Als je de boeken van Dostojevski, Gogol, Gontsjarov, Tsjechov en Tolstoj leest, is daar ook genoeg voedsel voor te vinden. Maar de gewone Rus is pragmatisch. Kiest voor gemak. Hij vertoont juist opvallend veel overeenkomsten met een Amerikaan. Dat Poetin zo graag het middelpunt wil zijn op dat Europese feestje zal ze worst wezen. Zijn wapengekletter ontmoet weinig of geen enthousiasme. De militaire parades zijn vooral zo grotesk om zijn eigen ziel, en die van zijn ministers en generaals, te balsemen.”
“Omdat business in het Kremlin op de eerste plaats staat, doet literatuur er veel minder toe dan in de Sovjetperiode. Toen werd literatuur nog gezien als iets uitzonderlijks, als een serieus ideologisch instrument. De overheid, annex de Communistische Partij, had daarom veel aandacht voor schrijvers. Dat is niet meer zo. Omdat ik documentaire boeken schrijf waarin nauwelijks of geen plot te ontdekken is en seks en politiek geen enkele rol spelen, word ik op internetfora voor van alles en nog wat uitgescholden. Alleen onder critici en veellezers heb ik een vaste schare fans. Zowel de afschuw als de liefde voelen aan als gemeend. In die zin is het literaire klimaat genormaliseerd. Literatuur is inmiddels een gewone bedrijfstak. Dat weerspiegelt de ideologische afkoeling van de Russische samenleving.”
“Er is geen principieel verschil tussen een Duitser, een Italiaan, een Fransman, een Nederlander, een Spanjaard en een Rus. We behoren tot dezelfde familie. Al die theorieën dat we lui zijn, of slaafs, of onvolwassen, of veel drinken, zijn leuk voor de kranten, maar de werkelijkheid is dat al die karikaturen, nu we meedraaien in de wereldeconomie, geen stand houden. Ik kan geen enkele reden verzinnen waarom Rusland geen democratie zou kunnen worden. Als je wilt dat het snel gebeurt, moet je volop handel met ons drijven zodat onze economie zal bloeien en Russen genoeg geld hebben. Spanje kende in 1981, zes jaar na het overlijden van Franco en de overgang naar democratie, een tijdelijke inzinking toen een groep militairen een coup wilden plegen. Maar het mislukte omdat Spanje al té succesvol was om nog naar dictatuur te verlangen. Eenzelfde scenario verwacht ik voor Rusland”
“Ik kan twee uur kijken naar zomaar een busstation, hoe het gebouwd is, welke mensen er gebruik van maken, hoe schoon of vies het is, in welk ritme of patroon de bussen er tot stilstand komen. Dat soort observaties intrigeren mij Ik heb onlangs een gedicht geschreven waarin ik mijn manier van kijken probeer te beschrijven:
dat onze wereld
geilt op ongewoonheid
oorspronkelijkheid
opzichtigheid en andere <krachtterm>
nog mensen kent die aandacht besteden
aan het kleine, het saaie en het gewone
omdat niets zo interessant
en zo schitterend is als
het kleine, het schamele
het saaie, het gewone
je moet alleen wel een beetje aandachtig kijken
goed kijken
en onze alledaagse, krankzinnige werkelijkheid
begint te stralen in onmogelijke kleuren
of, wat je ook kunt zeggen, te schitteren
je moet alleen wel goed kijken, aandachtig kijken
aandachtig en goed kijken
aandachtig en goed
Dat mijn boeken met een fonds van de Russische overheid vertaald zijn en nu in het Nederlands gelezen kunnen worden, is een klein geschenk. En misschien wel een toonbeeld van dat schamele, saaie en gewone waar ik graag naar kijk en over schrijf.”
De romans van Dmitri Danilov zijn verschenen bij Uitgeverij Douane. De geciteerde passage is een fragment uit het nog ongepubliceerde gedicht ‘Het kleine, het schamele’, in de vertaling van Arie van der Ent.
