Is Nederland minder calvinistisch aan het worden? Een paar dagen geleden kwamen er drie ondernemers bij Pauw en Witteman op bezoek, om over de Eurocrisis te praten. Onder hen was de oprichtster van het succesvolle kledingmerk Supertrash, Olcay Gulsen. Mevrouw Gulsen ziet de toekomst van Nederland somber in: we werken niet hard genoeg. Nederlanders willen steeds minder doen, maar nog wel hetzelfde verdienen. Gulsen bezocht ooit een fabriek in China, zo vertelt zij om haar punt te illustreren, waar de fabrieksarbeiders van half zes in de ochtend tot twaalf uur ’s nachts doorwerkten. (Scroll naar ‘33.48’) Kijk, zo kan het ook: sober en gedisciplineerd.
Het calvinistische arbeidsethos
Is het waar wat Olcay Gulsen stelt? Zijn wij Nederlanders onze calvinistische arbeidsethos verloren? Het calvinisme zoals wij het aan onze eigen volksaard toebedelen, is terug te leiden naar de theologische ideeën van Johannes Calvijn. Calvijn speelde in de zestiende eeuw een belangrijke rol in het vormen van een alternatief voor het Rooms-katholieke christendom, een periode die later de Reformatie zou worden genoemd. Calvijn benadrukte in zijn theologie vooral de nietigheid van de mens, en het grote verschil tussen die nietigheid en de grootheid van God. Het heeft geen zin om een kerk vol te proppen met gouden versiersels, aan een priester je zondes toe te vertrouwen of goede werken te verrichten. Als God je een zuivere ziel heeft gegeven, dan zit het goed. Zo niet: pech gehad. Als mens ben je te klein om daar iets aan te veranderen, zo stelde Calvijn.
En dus werd alles gestript en versimpeld. Het leven van een goede calvinist is net zo sober als de grijze kerk waar hij de Schepper vereert. Een calvinist pronkt niet met succes, hecht weinig belang aan materiële welvaart, is principieel en heeft een onwrikbaar arbeidsethos. ‘Zweten zul je voor je brood’, zo staat het in het derde boek van Genesis, ‘stof ben je, tot stof keer je terug.’
Luiheid
En hoewel dat misschien uit de aflevering van Pauw en Witteman duidelijk leek te worden, zijn we die volksaard nog niet verloren. Want de modeontwerpster doet juist een zeer calvinistische uitspraak door te stellen dat Nederlanders lui zijn, en voor minder loon meer werk zouden moeten verzetten. Een ware calvinist vindt namelijk nooit dat er hard genoeg gewerkt wordt. En wat de luiheid betreft: een ware calvinist heeft altijd in het achterhoofd dat hij een minimale invloed op het verloop van de grote dingen uitoefent, of dat nu zielenheil of een globale economische crisis is. Misschien zijn calvinistische Nederlanders altijd al stiekem een beetje lui, en vooral erg goed in het terechtwijzen van anderen.
