De Amerikanen kunnen u altijd en overal volgen, bijvoorbeeld via uw computer of uw telefoon. Ook als u zelf niet met deze apparaten werkt. De NSA kan alle informatie inzien, maar ook manipuleren. Zoals onze waterkeringen of energiecentrales. Niet alleen potentiële aanslagplegers, maar ook Nederlandse politici en ondernemers, journalisten en wetenschappers zijn onderwerp van spionage, als de NSA dat nodig acht voor de belangen van de Verenigde Staten. Amerikaanse wetten geven burgers uit andere landen geen bescherming. Dat is het beeld dat oprijst uit de informatie die oud-NSA-medewerker Edward Snowden met ons deelde. Dat is ook het verhaal van ‘Snowden’, de nieuwe film van Oliver Stone.
De vraag is natuurlijk: is het waar? Heeft Snowden gelijk? De film ‘Snowden’ geeft een weliswaar gedramatiseerd, maar daardoor niet minder interessant inkijkje in het hoofd van deze klokkenluider. Wat zijn beweegredenen zijn en hoe hij het heeft aangepakt. Snowden was een rechtse patriot, die als soldaat zijn land wilde dienen, maar die beter tot zijn recht kwam bij de CIA – en nog beter bij de NSA, waar hij gezien werd als een groot talent. Hij kreeg hier steeds belangrijkere opdrachten en raakte zo ook steeds beter bekend met de spionagepraktijken van de Amerikaanse geheime diensten. Die volgens Snowden geen maat en geen regels kenden en waarover de bevolking van zijn land werd voorgelogen.
Maar dan nog: moeten wij Snowden geloven? Of geloven we het hoofd van de NSA, die alle verhalen altijd heeft ontkend? Een regering die zoveel belangen te verdedigen heeft, of een klokkenluider die alleen maar te verliezen had? Snowden wist wat hem te wachten stond, hij kende als geen ander het enorme apparaat dat op hem zou gaan jagen. Maar de jonge patriot besloot tot een offer: zijn carrière, zijn familie en het land waarvan hij hield. En vooral zijn geliefde – die hij mogelijk nooit meer terug zou zien. Snowden had geen politiek doel en ook geen persoonlijke problemen. Hij wilde ons niet overtuigen van zijn opvattingen. Snowden heeft enkel informatie openbaar gemaakt en liet het oordelen daarover aan anderen.
In de zomer van 2013 overhandigde Snowden – op de vlucht in Hongkong – een grote hoeveelheid bestanden aan journalisten, waarna The Guardian en The Washington Post, maar ook NRC Handelsblad schreven over de onbegrensde spionage door de NSA en de naïeve opstelling van Europese geheime diensten, die aan de leiband liepen van de Amerikanen. Snowden zou politiek asiel krijgen in Ecuador, maar werd in zijn vlucht belemmerd en strandde in Moskou, waar hij nog steeds is ondergedoken. Snowden is bereid om terug te keren naar de VS, maar vreest dat hij geen eerlijk proces krijgt. Hij zei ook graag naar Nederland te willen, maar al mijn voorstellen om hem asiel te verlenen zijn afgewezen.
Edward Snowden is een typische klokkenluider, iemand die een misstand meldt niet omdat hij het ergens niet mee eens is, maar omdat de organisatie waar hij voor werkt zich niet houdt aan de eigen regels. Iemand die geen gehoor vindt voor zijn bezwaren en bereid is zijn eigen belangen opzij te zetten voor een groter belang, in zijn geval onze vrijheid, democratie en rechtstaat. Snowden is na zijn onthullingen hard aangepakt, niet alleen door de NSA, maar ook door onze AIVD. In de Tweede Kamer heb ik hoorzittingen georganiseerd en deskundigen laten optreden. In april 2014 werd op ons verzoek een debat gehouden over de onthullingen van Snowden. Maar dat alles heeft helaas nog tot niets geleid.
Maar Rusland dan, hoor ik u zeggen, of China, of Israël of Iran, zullen die ons dan niet bespioneren? En hebben we de Amerikanen niet hard nodig om onszelf te beschermen? Jazeker, en we hebben de NSA al helemaal nodig in de strijd tegen terroristen. Maar dat betekent nog niet dat wij onze digitale soevereiniteit zomaar moeten opgeven en de veiligheid van onze burgers volledig in handen moeten geven van een almachtige dienst (NSA), in handen van een grillige president (Trump). Volgende week spreekt de Tweede Kamer over de begroting van Binnenlandse Zaken – en over de geheime diensten. Dan zal ik minister Plasterk vragen waarom de Nederlandse regering nog steeds blijft zwijgen over de onthullingen van Snowden.
De film van Oliver Stone geeft enig inzicht in de persoonlijke offers die Snowden voor ons heeft gebracht. Daar mogen wij wel eens wat meer tegenover stellen. Ons zwijgen is een verraad. Wanneer kan hij eindelijk naar Nederland komen?
