DeJaap-redacteur Arne Mosselman legt zich er nog niet bij neer: nu kabinet Rutte 1 bijna op het bordes staat en dit land eindelijk weer geregeerd gaat worden vraagt Mosselman in dit artikel aandacht voor een door hem nog niet vergeten kwestie: hoe zat het ook alweer met de islam? Volgens Mosselman is er sprake van een situatie waarin CDA en VVD erg weinig tegengas geven aan Wilders’ opvatting van de islam als politieke ideologie en, zo stelt Mosselman in prachtig jargon dat de socioloog in hem verraadt, legitimeren CDA en VVD dit verderfelijke standpunt. Een kroonjuweel in de bewijsvoering dat de islamiseringsretoriek van Wilders en consorten heel gevaarlijk is en op brede schaal ingang vindt, vormt een citaat uit de New York Times. Indrukwekkend is anders. Zelf bepleit ik een andere uitweg uit een debat: laat dit valse dilemma voor wat ze is.
Dat zit zo. Het is heel goed mogelijk om de islam te beschouwen als zowel een religie als een politieke ideologie. Maar om dat te kunnen doen moeten we eerst even onze ‘intellectuele integriteit’ te grabbel gooien. Het standpunt dat ik hier namelijk verdedig mag namelijk helemaal niet. Zo viel vorige maand bijvoorbeeld ook te lezen in Trouw:
Is de islam een ideologie? Dat standpunt is misschien wel politiek verkoopbaar, maar als feit is het niet intellectueel verdedigbaar. Geen academicus of publicist met een objectieve attitude en intellectuele integriteit kan het standpunt verdedigen dat de islam een ideologie is. Probeer eens een godsdienstwetenschapper duidelijk te maken dat de islam niet in zijn studiegebied valt. Wedden dat dat niet lukt?
Volgens de auteur zijn religie en ideologie twee strikt gescheiden domeinen. Claimen dat de islam een ideologie is, is dan automatisch ook claimen dat de islam buiten het studiegebied van godsdienstwetenschappers valt. Dit zou nog gezien kunnen worden als een terechte weergave van het standpunt van Wilders, maar dat maakt haar tegendeel – de islam heeft absoluut niets met ideologie te maken – nog niet waar. Sterker nog, dat moet de auteur zelf ook toegeven:
Men kan zeker verdedigen dat bepaalde vormen van de islam sterk geïdeologiseerd zijn. Men kan er ook op wijzen dat individuen de islam beleefd hebben als onderdrukkende ideologie. Dat is allemaal legitiem en ook van toepassing op het christendom en allerlei andere religies. Maar om daarmee te stellen dat ’de’ islam een ideologie ’is’, is de waarheid geweld aandoen.
Aha. Delen van een religie kunnen weliswaar geïdeologiseerd zijn maar daarmee mag een religie nog geen ideologie genoemd worden. Onder geen beding mag voor deze denkfout worden gebogen. Deze nuance in het publieke debat moet bevochten worden, keer op keer en centimeter voor centimeter. Waarom eigenlijk, is het voor het voeren van het debat werkelijk functioneel? Of willen supporters van de islam niet het risico lopen om intellectueel gezichtsverlies te leiden?
Morele overtuigingen en politieke opvattingen
Wilders claimt natuurlijk dat de islam een politieke ideologie vergelijkbaar met het communisme en nazisme. Dat is niet alleen maar beledigend; het is ook ongeloofwaardig. Wilders overschreeuwt hiermee zichzelf. Maar waarom zou de islam niet vergeleken mogen worden met een politieke ideologie, zoals de sociaal democratie ook schatplichtig is aan Marx en Engels zonder dat het oproept tot een revolutie? Dat komt omdat we een politieke rol van religie in een samenleving überhaupt niet meer accepteren. Dat levert hypocriet debat op.
Een publiek debat dat geframed wordt als een keuze tussen de islam als religie of de islam als een politieke ideologie helt altijd over naar de tweede optie. Dat komt vanwege de simpele reden dat religies ideeën bevatten, soms ook over de inrichting van een samenleving. Het is een debat dat niet kunt winnen, kortom. En debatten die je niet kunt winnen moet je niet aangaan. Je kunt nooit de indruk neutraliseren dat moslims diepgewortelde morele overtuigingen ontlenen aan hun geloof, en dat die overtuigingen een rol spelen bij het vormen van politieke opvattingen. Dat is namelijk ook niet zo.
Meer waardering heb ik daarom voor een moslimfundamentalist als Izz Ad-Din Ruhulessin. Over veel zaken zijn we het oneens. Maar over één ding niet: veel zelfbenoemde vrienden van de islam treden de islam op een hypocriete wijze tegemoet omdat ze het niet willen accepteren wanneer moslims vanuit hun geloof politieke opvattingen en eisen formuleren. Zolang onze grotendeels geseculariseerde samenleving van mensen blijft eisen dat hun diepste morele overtuigingen slechts een rol mogen spelen in het privédomein houden we onszelf voor de gek. Zo blijven we hopeloos uit vorm als het om het voeren van democratische debatten gaat.
Eric Stam is debattrainer en gespreksleider.
