Woensdag 18 maart 2015 vonden de verkiezingen van de Provinciale Staten plaats, en indirect daarmee die van de Eerste Kamer. Zoals in elke provincie vallen de hardste klappen bij de PvdA. De SP en de PVV doen weinig bijzonders. Over heel Nederland genomen is het niet veel anders: de VVD blijft de grootste, gevolgd door het CDA. D66 wint, PvdA verliest. Net als bij de Tweede Kamer-verkiezingen van 2012 behalen PVV en SP minder sprankelende resultaten dan in allerlei opiniepeilingen werd geprofeteerd.
Sommige kranten openden met het statement dat Diederik Samsom gefaald heeft en nu zijn biezen moet pakken. ‘Hij leidt de PvdA de afgrond in!’, zo klinkt de teneur. Het enige rode bolwerk dat overeind blijft is Friesland, waarvan de basis al in negentiende eeuw gelegd werd door turfstekers geleid door Domela Nieuwenhuis. Sowieso is het opmerkelijk dat de socialisten van de klassiek-marxistische school zich het best handhaven in het landelijke uiterste noorden, terwijl hun ‘nieuwe electoraat’ zich toch echt in de binnensteden bevindt. Daar kom ik zo op terug.
Is het verlies van de PvdA werkelijk de schuld van Samsom? Hij debatteert vlot en heeft een jeugdige, dynamische uitstraling. De perikelen rondom zijn huwelijk – waarbij hij eerst als ‘gezinsman’ werd neergezet en niet veel later scheidde – maakten hem er weliswaar niet geloofwaardiger op. Maar zo speelden er ook perikelen rondom de VVD die zich, nu het puntje bij het paaltje komt en de verkiezingsuitslag bekend is, toch uitstekend handhaaft. Hoewel links hierbij zal knarsetanden, kunnen VVD’ers met opgeheven hoofd over straat gaan. Kortom: de overkoepelende trend kan niet door schandalen of mediapolemieken worden verklaard.
De werkelijke teloorgang van de PvdA is natuurlijk te wijten aan het feit dat deze partij ‘de arbeider’ al lang niet meer vertegenwoordigt. De ‘A’ staat eerder voor ‘ambtenaren’ of ‘allochtonen’. Ik bedoel dat de PvdA’ers van weleer zich de afgelopen zestig jaar hebben opgewerkt waardoor zij een ‘nieuwe elite’ zijn geworden en de voeling met hun achterban kwijtraakten. Hier kan Samsom niks aan doen – hij is simpelweg de kop van jut.
De werkelijke basis van het falen van de PvdA is decennia geleden gelegd – toen men de poorten opengooide voor een nieuwe kiezersgroep en een ‘paard van Troje’ binnenhaalde (zie Kuzu en Öztürk). Ook met het “leuke dingen voor linkse mensen”, om Joop den Uyl te citeren, ging men hopeloos de mist in. Hiermee begon de overheid overtollige uitgaven te doen die later weer moesten worden wegbezuinigd. Verwachtingen werden gewekt die later onvermijdelijk zouden uitdraaien op teleurstellingen. De kiezer die voor deze ‘verleiding’ gevoelig is loopt nu weg naar de SP.
In 2012 stemden veel mensen PvdA omdat ze Rutte niet wilden, en stemden ze VVD omdat ze Samsom niet wilden. Dit sluit aan bij wat ook de Franse politicoloog Pierre Rosanvallon constateert. Namelijk dat negatieve motieven een steeds belangrijkere rol spelen in politieke campagnes. Met dit in het achterhoofd was (enig) verlies van de coalitiepartijen onvermijdelijk. De verkiezingsuitslag toont dat het liberalisme zich handhaaft als de dominante stroming van Nederland. Vanuit het perspectief van de ALDE gezien is het zelfs een zeer heugelijke uitslag, daar D66 meer wint dan VVD verliest. Toen ik afgelopen zondag op maandagnacht te gast was in het programma ‘Echte Jannen’, legde dr. Thierry Baudet een kritische vraag voor over de rol van de VVD, en indirect het liberalisme, binnen de eenentwintigste eeuw.
Over de linie genomen verliest links, en zoals ik al aangaf moet de overkoepelende trend niet uit incidenten worden verklaard. Vele progressieve academici voorspelden in de twintigste eeuw linkse revoluties in Europa – vooralsnog blijven deze revoluties uit. Wie wél gelijk krijgt – en dit beantwoordt alsnog de vraag van dr. Baudet – is José Ortega y Gasset. Deze Spaanse filosoof betoogde in de vroege twintigste eeuw dat de Geschiedenis tot het Liberalisme had geleid en dat het Liberalisme volledig geabsorbeerd moest worden voordat de beschaving door kon naar een volgend stadium. “Fascisme en Communisme proberen het Liberalisme weg te vagen, maar het enige wat zij bereiken is dat ze de klok van de historie terugzetten naar een eerdere tijd. De Geschiedenis zal het Liberalisme in Europa opnieuw doen bovenkomen, precies zoals in de krijgsgeschiedenis het kanon altijd zal triomferen op de lans.”
Een post-liberale fase zou volgens Ortega y Gasset pas aanbreken onder twee voorwaarden. Als eerste zou China zich heroprichten als (economische) wereldmacht en daarmee de Westerse hegemonie direct op de helling zetten. Als tweede voorspelde hij “een schokgolf die vanuit de dode massa van de Islam over de wereld zal gaan, waarop die dode massa opnieuw herleeft.” Zoals ook in het interview werd aangestipt is bij dit laatste scenario te denken aan Soumission, de nieuwste roman van Michel Houellebecq.
De verkiezingsuitslag toont ronduit verdeeldheid en versnippering. Men zal steeds meer moeten pingpongen met de Eerste Kamer en dit zal daadkrachtig bestuur en toekomstgerichte hervormingen bemoeilijken. Uiteraard hebben ook provinciale thema’s een belangrijke rol gespeeld. Eufemistisch kan men uit de lage stembusopkomst concluderen dat de burger blijkbaar tevreden is met zijn of haar provinciebestuur. Mogelijk ook duidt de lage opkomst op politieke apathie. Om de kiezer tóch naar de stembus te krijgen zullen politici steeds aanlokkelijker beloften moeten uitspreken, wat precies door de onvermijdelijkheid van vele compromissen zal uitdraaien op teleurstelling. Zo cultiveert de democratie haar eigen rancune.
