De toespraak van Frans Timmermans voor het Huis van Europa doet denken aan de Bergrede. Door zijn meerduidigheid is een analyse alles behalve gemakkelijk. In de media is vooral de uitspraak dat de EU kan stranden, opgepikt. Dit artikel laat zien dat deze uitspraak past binnen een algemener patroon: Timmermans poneert stellingen die je eerder bij Wilders zou verwachten. Hij bestrijdt Wilders door diens premisses over te nemen.
De term gelukszoeker wordt vooral gebruikt door links en wel als verwijt aan rechts die deze term zouden gebruiken om de migrantenstroom te typeren. Terwijl links heel besmuikt over de term doet, beschouwt rechts het streven naar geluk als alleszins gerechtvaardigd, echter niet als reden tot asiel. Timmermans roept op de echte mens achter de vluchteling te zien.
Het valt echter moeilijk te ontkennen dat het streven naar geluk deel uitmaakt van die echte mens. Als hij het heeft over “degenen die proberen in het kielzog van de echte vluchtelingen ook mee te liften naar het rijke en welvarende Europa,” dan erkent hij zelfs dat streven naar geluk ook de hoofdreden kan zijn om asiel te zoeken in Europa.
“Als mensen bang zijn,” zegt Timmermans “dan zoeken ze nog maar één ding; ze zien nog maar een ding: overal bevestiging van de rechtvaardiging van de angst.” Volgens Timmermans zijn er politici genoeg die staan te popelen om deze rechtvaardiging voor angst aan te dragen. Tegelijkertijd erkent Timmermans dat er tegenwoordig goede redenen zijn om als burger bang en bezorgd te zijn. Angst is in veel gevallen terecht. Maar dat impliceert dat die politici die waarschuwen ook gelijk kunnen hebben. Waar angst terecht is, daar zijn waarschuwingen op zijn plaats.
Het verhaal van extreem-, radicaal- of populistisch-rechts, vat Timmermans als volgt samen: (1) we zijn iets kwijt (2) omdat het ons is afgepakt (3) door de elite en door de moslims (4) en we willen het terug. Dat we iets zijn kwijt geraakt, daar is Timmermans het mee eens. Hij ontkent dus niet dat mensen nadeel ondervinden van de aanhoudende immigratie, multiculturalisering en islamisering, van de samenleving.
Door te ontkennen dat het is afgepakt maakt hij het evenwel onmogelijk om wie dan ook ter verantwoording te roepen. We mogen de schuld daarvan niet leggen bij de politiek (= elite) en ook niet bij de immigranten (= moslims). Dat je immigranten niet verwijt gebruik te maken van mogelijkheden die hen geboden worden, is begrijpelijk. Door de politiek uit te sluiten wast Timmermans echter zijn eigen handen in onschuld. Veel minder bescheiden is hij als hij belooft terug te bezorgen wat kwijtgeraakt is: “Ja er is risico van verlies … en ja ik heb erover nagedacht en ik heb ook een idee wat we daaraan kunnen doen.” Zo bakent hij zijn eigen rol af tot die van weldoener.
Er zijn mensen die met een wijsneuzigheid alsof ze de relativiteitstheorie zelf bedacht hebben, verkondigen dat grenzen eigenlijk niet bestaan. Denk bijvoorbeeld aan het lied van Stef Bos: “Alleen de vogels vliegen van Oost- naar West-Berlijn,” of aan de documentaire “Grenzen” uit 2014 van Jacqueline van Vugt. Zij heeft mij verteld grenzen volkomen overbodig te vinden. Het blijft moeilijk om mensen van nut en noodzaak van grenzen te overtuigen omdat grenzen altijd arbitrair zijn. Waarom juist hier en niet 50 meter verderop? En nu spreekt Timmermans het verlossende woord: “Grenzen zijn nuttige dingen.”
Maar wat zijn grenzen eigenlijk? Timmermans meent dat grenzen dingen zijn waar je overheen kan en die niet buitensluiten Volgens mij zijn grenzen semipermeabel wat betekent dat ze zowel doorlaten als tegenhouden. Een grens die niets tegenhoudt en alles doorlaat heeft geen functie, en houd op een grens te zijn.
Tot voor kort zijn verdragen als onaantastbaar voorgesteld. De tekst van het vluchtelingenverdrag van Genève is zogezegd in marmer gebeiteld. Hetzelfde geld voor de uitwerking daarvan in een EU-richtlijn. Deze verdragen functioneren als een macht boven de politieke macht, als een leidraad voor politici. Onwenselijke consequenties van verdragen worden als onvermijdelijk gezien. Daarmee onttrekken deze zich aan democratische controle.
In zijn toespraak erkent Timmermans dat verdragen geen eeuwigheidswaarde kennen. Hij erkent zelfs dat iemand als Wilders dat beter heeft begrepen dan hijzelf. Toch zegt Timmermans ook te willen vasthouden aan verdragen. “Om elkaar te verdragen.” Onduidelijk blijft echter of dit ook gewijzigde verdragen kunnen zijn.
Het merkwaardige fenomeen doet zich voor dat degenen die kritisch zijn over de islam vaak meer over de islam weten dan degenen die de islam als onschuldig omarmen. Ook Timmermans maakt niet de indruk zich in de islam verdiept te hebben. Typisch is nu dat ook bij hem de overweging dat de islam gevaarlijk kan zijn, samengaat met de behoefte er meer vanaf te weten. De elite parafraserend zegt Timmermans: “En eigenlijk, die Moslims, ja, we moeten ze ook niet zo.”
Maar omdat hij tot elite behoort, parafraseert hij eigenlijk zichzelf. Tegen het einde van de toespraak zegt Timmermans dat herzuiling “meer kapot maakt dan een minderheidsgodsdienstige opvatting die zijn intrede sterk doet in Nederland en in Europa.” Erkent hij hiermee niet eigenlijk dat naast herzuiling ook de islam een destructieve kracht is?
Over samenwerking binnen de EU wil Timmermans niet te optimistisch doen. “Want dat ben ik gewoon niet. Ik wil daar eerlijk over zijn. Dit is voor het eerst in mijn bewuste beleving van de Europese samenwerking dat ik denk: het zou ook wel eens echt kunnen stranden.” Er komen nu zoveel dingen samen, dat Timmermans het denkbaar vind dat landen binnen de EU in plaats van samenwerking de confrontatie opzoeken. Timmermans dus als euroscepticus.
Zoals gezegd: met de toespraak gaat Timmermans de concurrentie aan met Wilders door diens standpunten over te nemen. Hij biedt hetzelfde gerecht als Wilders maar dan met een politiek correct sausje. Het evangelie volgens Timmermans erkent Wilders dus als God.
