In de Chapel of the Resurrection, middenin de Brusselse Europawijk, spreekt dinsdagmiddag een select gezelschap over spiritualiteit en politiek. Het is het eerste “Schuman Symposium on spirituality and politics”. Dit symposium is bedoeld om jaarlijks de spirituele dimensie van de waarden van de EU te exploreren, leert de folder ons. Het gaat in het bijzonder om de menselijke waardigheid en solidariteit en de noodzaak hiervan voor het algemeen belang in de EU en in de rest van de wereld.
Spiritualiteit heeft bij deze bijeenkomst een hele vage, algemene invulling. De middag begint met een gebed, waarin de voorganger de Vader vraagt dat de aanwezigen de relatie tussen politiek en spiritualiteit beter mogen leren begrijpen. Of dit gebed voor alle aanwezigen wordt verhoord is niet duidelijk, maar er kan wel een duidelijke conclusie getrokken worden: Europese integratie kan religieus geïnspireerd zijn, maar daar is in de dagelijkse praktijk van de EU volstrekt niets van te merken.
De voorzitter van het Schuman Centrum – de organisator – leidt de bijeenkomst in. Door de aanslagen in Parijs is de angst weer terug, zegt hij. De angst voor God is echter verdwenen. Dit is volgens hem hét probleem in de EU. Griekenland en de vluchtelingen leiden tot polarisatie en de waarden van de Europese samenwerking staan onder druk. Het gaat daarbij om menselijke waardigheid, een term die volgens hem alleen op religie gebaseerd kan zijn. Tegelijk zien we “militant secularisme” waarbij men niet meer wil dat er in de publieke ruimte over religie wordt gesproken.
Zo komen we bij Robert Schuman, een van de grondleggers van de EU. Docent Margriet Krijtenburg van de Haagse Hogeschool promoveerde op “zijn spiritualiteit”. De EU is volgens haar een uniek project omdat landen vrijwillig een deel van hun soevereiniteit hebben afgestaan. Krijtenburg somt de idealen van Schuman op. Het is jammer dat zo weinig mensen zijn werk kennen, vindt ze. Zijn ideeën waren namelijk doorspekt met “katholiek sociaal denken”. Het gaat om zaken als vrede, verzoening en Europese integratie door middel van kleine stapjes.
Dan spreekt de hoogbejaarde Estse Europarlementariër Tunne Kelam. Hij vertelt over de Sovjet-overheersing van zijn land. Kalam weet nog dat er destijds “spiritueel verzet” was. Het Christendom is in Estland heel belangrijk. Zo is een van de grootste partijen opgericht door een kerk en bidt de partij van Kelam aan het begin van haar partijcongressen. Kalam vindt het een wonder dat de afscheiding van Estland van de Sovjet-Unie zonder bloedvergieten verliep want grote groepen waren daartegen. Zonder God is er geen waarheid, meldt hij.
Een man van de Europese Evangelische alliantie – een club van lokale kerken – vertelt over de angst die zich van burgers in 2015 meester maakte. In 2016 wordt het allemaal alleen maar erger: er is steeds meer populisme en de vrijheid van denken wordt bedreigd. Het Europees Parlement neemt beleidsinitiatieven die ingaan tegen de solidariteit die de kerk voor ogen heeft en uitgaan van “individualisme en ethisch liberalisme”. Zo komt steeds hetzelfde vage verband tussen christendom en de EU terug, maar dit wordt nergens specifiek gemaakt.
En zo gaat de bijeenkomst nog een tijdje verder. Er komen nog heel wat andere verbanden tussen religie en de EU aan bod. Er is christenvervolging, de opkomst van de islam in Europa en er wordt onderhandeld over handelsverdrag TTIP. Steeds weer is de vraag hoe christenen – gedefinieerd als alle gelovigen behalve moslims – hiermee omgaan en hierover nadenken. Zo leren we dat er een christelijke invalshoek op de EU mogelijk is: eurofilie kan religieus geïnspireerd zijn. Maar hoe het christelijke perspectief zich van andere eurofiele perspectieven onderscheidt, blijft vaag.
Na anderhalf uur vol vage christelijke noties komt de EU opeens opmerkelijk seculier over. Religie speelt nauwelijks een rol als er over de EU wordt gesproken. Er zijn wel christelijke Europarlementariërs, maar de christendemocratische fractie (EVP) oogt niet erg christelijk. Andere fracties zijn seculier al zitten daar soms zeer christelijke Europarlementariërs in, zoals de Europese conservatieven (ECR) waar de SGP en de ChristenUnie lid van zijn. Religie is in de EU naar de marge verdrongen, waar nationaal nog wel duidelijke christelijke politiek aanwezig is.
Je zou denken dat christenen daarom een voorkeur hebben voor nationale politiek omdat ze daar nog zichtbaar zijn en enige invloed hebben, maar nee. Niets zo ondoorgrondelijk als eurofilie.
Dit jaar doet Chris Aalberts onder de titel Bruslog – Brusselse logica – verslag van Europese politiek in Brussel, in Den Haag en in het land. Voor zijn verslaggeving is ook jouw financiële steun essentieel.
