In het interview van Mark Rutte in Buitenhof op 10 januari 2016 noemt de premier het indammen van de vluchtelingenstroom dé belangrijkste doelstelling voor het Europees voorzitterschap van Nederland komend half jaar. De nul moet in zicht komen. Een lovenswaardig streven. De drie maatregelen die Rutte noemt om dat doel te bereiken komen op mij echter oudbakken over.
Allereerst wil Rutte de toestroom van vluchtelingen terugbrengen door te onderhandelen met Turkije en landen in het Midden-Oosten en Afrika. We hebben inmiddels gezien hoe weinig concreet resultaat onderhandelen met Turkije oplevert. Wel oefent Turkije druk uit om snel de visumplicht voor Turkse reizigers naar de EU op korte termijn af te schaffen. Ook zegt Turkije geen drie maar vijf miljard euro nodig te hebben voor de opvang. Alles wijst erop dat Turkije de afhankelijkheidspositie van de EU keer op keer zal uitbuiten. Tot een stabiele situatie zal dat niet leiden. Het betekent steeds opnieuw onderhandelen over nieuwe eisen van Turkse kant. Er is ook weinig reden om aan te nemen dat met de andere landen wél stabiele afspraken gemaakt kunnen worden.
De EU vertrouwt haar buitengrenzen dus toe aan dubieuze regimes. Dat is nodig omdat het Geneefse vluchtelingenverdrag zo is ingericht dat asielzoekers die (legaal of illegaal) het grondgebied van een land betreden niet zonder meer kunnen worden teruggestuurd. Mijn standpunt is dat de EU haar buitengrenzen eigenhandig moet kunnen controleren. Als daar een wijziging, de-ratificatie of herinterpretatie van het vluchtelingenverdrag voor nodig is, het zij zo. Verdragen zijn immers geen wetten van Meden en Perzen. Als ze niet voldoen, moeten ze kunnen veranderen. Dat hoort bij democratie. Rutte heeft het in het interview echter niet over het vluchtelingenverdrag en negeert daarmee het standpunt van zijn eigen partij.
Met het zogeheten plan-Samsom lijkt de PvdA een stap in de goede richting te zetten door vluchtelingen per boot te willen terugsturen naar Turkije. Omdat evenwel ook Samsom het vluchtelingenverdrag van Genève ongemoeid wil laten, blijft de afhankelijkheid van Turkije bestaan. Zelfs als zou blijken dat met Turkije prima afspraken te maken valt, dan nog is de maatregel onvoldoende. De vluchtelingenstroom zal zich dan wederom verplaatsen. In Libië staat ISIS al klaar om de vluchtelingen de Middellandse Zee over te jagen.
Als tweede wil Rutte dat de herverdeling van asielzoekers over EU-lidstaten doorgang vindt. Het besluit is niet unaniem genomen en heeft daardoor de sfeer tussen EU-landen danig verziekt. Daarnaast is het moeilijk uit te leggen waarom bijvoorbeeld het quotum van Nederland niet wordt verrekend met de vluchtelingen die buiten de verdelingsafspraken om naar Nederland komen. Dit temeer doordat de toestroom buiten de verdelingsafspraken om, enkel mogelijk is doordat diverse EU-landen de Dublinakkoorden aan hun laars lappen.
Volgens de Dublinakkoorden dient asiel aangevraagd te worden in het eerste EU-land dat wordt betreden. Griekenland en Italië sturen asielzoekers echter ongeregistreerd door. Duitsland vindt dat best. Waarom houdt Nederland zich niet gewoon wél aan de Dublinakkoorden? Bovendien komt het inzake herverdeling van vluchtelingen merkwaardig over dat bondskanselier Angela Merkel van andere EU-landen medewerking verwacht nadat zij beloften richting vluchtelingen deed zonder diezelfde EU-landen eerst te raadplegen. Het is trouwens heel goed te begrijpen dat Oost-Europese landen geen multiculturalisering van hun samenleving willen, gezien de problemen westerse landen daarmee hebben.
Als ik Rutte was, zou ik überhaupt niet te veel energie steken in het herverdelingsvraagstuk. Het is trekken aan een dood paard. Het levert hoogstwaarschijnlijk weinig op en leidt alleen tot verstoorde verhoudingen. En als het al zou lukken alle 160.000 vluchtelingen te verdelen, dan is daarmee het verdelingsprobleem bij lange na niet opgelost. Zelfs Samsom lijkt nu tot het inzicht gekomen dat het met dat verdelingsplan toch niks wordt. Beter is energie te stoppen in maatregelen waarvan wél effect te verwachten is. Die zijn er in mijn ogen genoeg. Wat bijvoorbeeld te denken van tijdelijk asiel totdat de oorlog in Syrië voorbij is? Merkel heeft zich nu daarvoor uitgesproken. Samsom echter ziet Europa nog steeds als een bestemming voor het leven. En Rutte? Die heeft het er gemakshalve maar even niet over.
Ten derde wil Rutte sobere maar humane opvang van asielzoekers in Nederland. Als je met soberheid mensen die vooral oog hebben voor materiële welvaart, weerhoudt in Nederland asiel aan te vragen, dan is niets tegen zulk een maatregel. Versneld veel mensen opnemen onder minder goede omstandigheden, kan er evenwel ook ertoe leiden dat meer mensen worden opgenomen dan het land aankan. Als die versneld onder sobere omstandigheden opgenomen mensen eenmaal verblijfsrecht verkrijgen, dien je hen alsnog dezelfde rechten te geven als iedere ingezetene van Nederland. Dan slaat de aanvankelijke kostenbesparing door soberheid om in juist hogere kosten door grotere aantallen. België weet de instroom binnen perken te houden door de opnamecapaciteit juist niet te overschrijden. Bijkomend voordeel is dat je dan ook de nodige zorgvuldigheid kunt betrachten. Dat is in tijden van terrorisme geen overbodige luxe.
Niet dat ik het ermee eens ben, maar ik kan me voorstellen dat men binnen de EU vindt dat niet zij, maar de VN over het vluchtelingenverdrag gaat. Maar als men vindt dat de EU enkel over haar eigen richtlijnen gaat, dan is het merkwaardig dat de EU-richtlijn inzake het asielbeleid geheel niet in de discussie betrokken wordt. Het zou wel eens zo kunnen zijn dat de vluchtelingenstroom door deze richtlijn naar de EU is geleid. Met de subsidiaire beschermstatus interpreteert de richtlijn het vluchtelingenverdrag van Genève namelijk veel ruimer dan strikt noodzakelijk.
Subsidiair (plaatsvervangend) dient namelijk te worden opgevat als complementair (aanvullend). Iedereen die oorlog of repressie ontvlucht, komt in aanmerking voor een beschermstatus. Op basis van de subsidiaire beschermstatus hoeft niet meer te worden aangetoond dat persoonlijke vervolging te vrezen is. Dat klinkt heel nobel. Probleem hierbij is echter dat andere welvarende landen zoals de VS, Australië, maar ook Canada er niet over piekeren iedereen die oorlog of repressie ontvlucht een status te bieden. De EU staat dus in de wereld alleen met haar ruimhartige asielbeleid. Geen wonder dat asielzoekers van heinde en verre juist de EU weten te vinden. Dat de subsidiaire beschermstatus vrij recent (2013) nog verruimd is, verklaart mede waarom de stroom richting de EU juist nú plaatsvindt. De EU kampt dus met een enorm asielprobleem, maar de eigen EU-richtlijn die het asielbeleid in EU-landen regelt en die qua ruimhartigheid uniek is in de wereld, wordt buiten beschouwing gelaten.
