Volgens de media heeft Donald Trump op het moment van schrijven de Amerikaanse Presidentsverkiezingen gewonnen. Het is zonneklaar dat alle West-Europese mainstream media zich maandenlang onomwonden voor Clinton uitspraken. Los van de vraag met wie van beiden je jezelf het meest (of het minst) identificeert, valt nu misschien de bevolking eindelijk de schellen van de ogen wat betreft de vooringenomenheid van media. ‘God-Emperor Trump‘ is een meme die rondgaat op het internet: de vergelijking met de overgang van de Romeinse Republiek op een keizerrijk is evident.
Terwijl dit soort memes op het internet rondgingen is door mainstream media ook afgelopen week het ene pro-Democrat frame op het andere gestapeld. Een verslag over de lange wachtrijen bij stemlokalen: de schuld van rechtse Republikeinen die proberen om migranten weg te houden bij de stembus. Bij een verslag over vrouwelijke kiezers bracht de NPO een blanke vogelverschriktster in beeld met warrig haar (pro-Trump), tegenover een zwarte onderneemster met intellectuele uitstraling en een Starbucks c.q. Apple achtige lounge als achtergrond (pro-Clinton).
In mijn nieuwe boek dat spoedig verschijnt, De Democratie en haar Media, analyseer ik wat broeit in de representatieve democratie. Dit is een lijn van onbehagen die loopt vanaf Fortuyn en het Nederlandse referendum over de Europese grondwet tot Brexit, de bijna-uitverkiezing van een nationalistische president in Oostenrijk, de populariteit van anti-establishment politici als Bernie Sanders en Beppe Grillo en nu de uitverkiezing van Donald Trump. Met o.a. de Trump-kenner Hajo Smit maakte ik analyses die er in de kern op neerkomen dat de politieke as verschuift.
Waar vroeger de liberaal-socialistische as domineerde, met een centrale vraag naar een overheidsgestuurde economie danwel een private verdeling van kapitaal, wordt nu de identiteitsas leidend. Hier staan mensen met een globaal, kosmopolitisch wereldbeeld tegenover de ‘verliezers van de globalisering’, met een meer regionaal en nationaal identiteitsbeeld. Zij zien hun buurten stap voor stap van karakter veranderen, wat alles te maken heeft met ten eerste demografie en ten tweede het afkalven van de middenklasse. Deze ontwikkelingen betekenen ook de verzwakking van een Leitkultur die op Europees cultuurgoed is georiënteerd: precies Trump wierp zich op als kampioen van de hardwerkende middenklasse waarden. Tegelijk zetten de mainstream media al hun kaarten op het versterken van het globaal-kosmopolitische wereldbeeld, hopend zo de Trump-trein af te remmen die niettemin als een raket door de Rustbelt zoefde.
Voor Europa is Trumps overwinning nog niet eens zo gek – zijn administration zal zich inzetten voor de genoemde Leitkultur en wellicht zal de cultuurband tussen de VS en Europa zo langer in stand blijven. Duidelijk is dat Clintons administration op ramkoers lag met Rusland: dit had betekend dat Europa in militaire zin in de armen van Turkije als ‘beschermheer’ werd gedreven. Ook zou Rusland zo dichter naar China en Iran worden gedreven, wat de geopolitieke positie van Europa enorm verzwakt. Op dit moment gedragen Rusland, China, Iran en Turkije zich als autoritaire machten die weinig op hebben met waarden als humanisme en civil society. De meer welwillende houding van Trump richting Rusland kan mogelijk voorkomen dat deze vier landen samen een machtsblok vormen.
Trump constateerde dat het de linkse naoorlogse generaties is gelukt om de overheid enorm uit te breiden – veel mensen dankten hun hogere levensstandaard aan overheidsbanen. Maar wat hen niet (geheel) lukte is het vernietigen van de traditionele waarden. Mensen zijn aan nationale tradities blijven hechten, verbonden aan een onuitgesproken gevoel van culturele trots. Trump lukt het om dat onuitgesproken gevoel uitgesproken te maken en te politiseren. Nieuw Links gaf hiervoor zelf de opzet, door in de VS het studiecurriculum weg te zetten als een ‘blanke mannengeschiedenis’ gevolgd door de culture wars. Nu voorspelde Koenraad Elst al jaren terug dat als ‘links’ zich eenmaal toestond om cultuur en identiteit te politiseren, dat er vanzelf ook een ‘blanke’ tegenreactie zou opkomen. Het is precies deze tegenreactie die via media als Breitbart en Milo Yiannopoulos op de Trump campagne is aangehaakt: de progressieve cultuurpolitiek bleek dus een bom die nu ontplofte in het eigen gezicht.
Donald Trump pakte het anders aan dan Ron Paul, ook een zeer populaire outsider die anders dan Trump strandde in de race om de Presidentskandidatuur. Ron Paul koos voor een meer principiële lijn – het verdedigen van klassieke vrijheden en een ongereguleerde economie – daar waar Trump meer bereid lijkt de brute staatsmacht in te zetten om zijn volgers te bedienen. Maar meer inhoudelijke en diepere analyses in De Democratie en haar Media. Voor nu zien we de vergelijking tussen Trump en Caesar zoals vervat in de meme God-Emperor Trump. De oude instituties lopen in zichzelf vast, het volk eist nieuwe machtsstructuren waarvan het meer direct kan profiteren, iemand werpt zich op als hun voorvechter die eigenlijk zelf afstamt van de bestaande elite. En zo transformeerde de Romeinse staat zich tot keizerrijk: het is boeiend te zien wat Trumps presidency zal betekenen voor de ‘pax americana‘. Vooralsnog wil ik de Trump fans behoeden voor al te veel messianisme, want messianistisch is politiek nooit.
