Volgens Alexis de Tocqueville, een der beroemdste denkers over democratie, zou het reguleren van opinies in de media nooit kunnen lukken binnen een democratie. In een voorstel om vrijheid van meningsuiting te begrenzen worden in de discussie over dat voorstel namelijk precies die dingen gezegd die de gevestigde orde buiten de publieke discussie wil houden. Maar door de censuur te parkeren bij sociale media bedrijven, die met algoritmes werken die onder het bedrijfsgeheim vallen, kunnen de elites dit probleem vandaag vermijden.
“Internet beloofde vrijheid te brengen maar blijkt ook eenvoudig ‘to police’.” aldus Coen de Jong in een artikel over digitale vrijheid. Het sluit aan bij eigen bevindingen vervat in het boek De Democratie en haar Media (sinds april uitgegeven bij De Blauwe Tijger). Het boek maakt de rekening op van de totalitaire trekjes die in digitale communicatiemiddelen besloten liggen. En analyseert hoe sociale media kansen bieden om politieke vrijheid te vergroten, maar ook hoe ze net zo makkelijk kunnen worden ingezet om die vrijheid te vernietigen.
Het zou interessant zijn om te weten hoe Coen de Jong over de analyse en het boek zou oordelen. Vergelijkingen met dystopische romans als 1984 en The Circle liggen om de hoek. De Jong omschrijft bijvoorbeeld hoe Facebook volgens de BBC de Pakistaanse regering gaat helpen bij het opsporen van online content die ‘godslasterlijk’ is – “omdat dat in Pakistan ‘als een groot probleem wordt ervaren’. Terwijl Pakistan een land is waar een beschuldiging van blasfemie kan leiden tot de doodstraf.” Als dit klopt dan is de campagne die Boris van der Ham met het Humanistisch Verbond voerde om de vrijheden van Pakistaanse atheïstische bloggers te waarborgen, voor niets geweest.
Het is een dystopische conclusie dat humanisme het aflegt tegen religieus fanatisme plus technologie. Maar het is wél een conclusie uit De Democratie en haar Media: “Op paradoxale wijze brengt het techno-hedonisme de terugkeer van het geloof. Door de verwijzingsmogelijkheden van het internet is het valse argumentatief en reflectief immers niet van het echte te onderscheiden. Voor ieder algemeen aanvaard feit is er bliksemsnel een expert te vinden die het aanvecht.” (p.216) Als je de apparaten die jouw wereld bijeenhouden niet meer met eigen ratio kunt doorgronden, wat is dan nog de zin van een rationele visie op de kosmos überhaupt?
De Jong constateert terecht dat de Stasi nog moest inbreken en microfoons moest plaatsen om te weten wat mensen dachten. De overheid van nu hoeft het alleen aan Facebook te vragen: “Hoe lang zal het duren voordat Facebook in Nederland Theo Hofstee gaat helpen bij het controleren van content op uitlatingen over de islam?” Ziehier de alliantie van technocraten en religieuze fanatici. Allerlei politieke machten die pal zouden moeten staan voor de internetvrijheden van burgers – zoals het Europees Parlement en het OM – laten het afweten.
Door de regulering van digitale content zullen gevestigde media het alsnog winnen van Youtubers en bloggers. Sowieso hebben gevestigde media meer ervaring met lobby: ze hadden decennia om een oorlogskas op te bouwen en hebben meer toegang tot de netwerken van gevestigde partijen.
Laten we dit vergelijken met internetpiraterij. Mensen uit alle landen en maatschappelijke klassen hielden zich bezig met het up- en downloaden van films. Van Aziaten tot Europeanen, van bouwvakkers tot kantoorpersoneel. De consensus was: het zal de overheden nooit lukken dit aan banden te leggen. Toch is het inmiddels min of meer gelukt.
Vergeleken hiermee is politiek internetactivisme een nichemarkt en het onderdrukken ervan een fluitje van een cent. Bijvoorbeeld door video’s onvindbaar te maken in zoekopdrachten, uit de feed te nemen of te demonitizen. Gaan makers van de video andere financiële bronnen zoeken om te kunnen blijven bestaan – zoals het tonen van producten om geld te krijgen van sponsoren – dan zullen de overheden ook die inkomstenbronnen reguleren.
Met name Facebook-likes blijken politieke voorkeur en maatschappelijke standpunten redelijk accuraat te voorspellen. Cambridge Analytica maakte hiermee politieke en psychologische profielen van individuen: dit heet bio-psycho-social profiling. Als je weet dat een bepaalde karaktertrek betekent dat iemand ontvankelijk is voor een specifieke boodschap, kun je gerichte microtargeting loslaten op individuen. Bijvoorbeeld via voorgestelde video’s op Youtube.
Onder het mom van ‘extremismebestrijding’ vervaagt deze grens steeds verder: “Persoon X met BSN nummer Y zit politiek in de hoek van partij Z en is neurotisch over immigratie”. Dit soort algoritmes komen neer op het afschaffen van het stemgeheim als steunpilaar van democratie. De Democratie en haar Media gaat in op The Circle: daar is er überhaupt geen stemgeheim, want “secrets are lies” – alleen een onverantwoordelijk individu zou een keuze maken waarover hij of zij zich niet publiekelijk durft te verantwoorden. Met andere woorden: If you have nothing to hide, then you have nothing to fear. Dankzij datamining zal een sollicitatieprocedure al snel een (volautomatische, dus tijdbesparende) controle op politieke voorkeur en standpunten omvatten.
In Engeland is de BBC al bezig om mensen met dubieuze standpunten aan de schandpaal te nagelen bij werkgevers. We worden zoals de groenteboer die Francis Fukuyama beschreef in Het einde van de geschiedenis en de laatste mens. Die groenteboer woonde in een communistisch land en hing slogans op in zijn zaak als: “Lang leve de arbeidersrevolutie!” Bedoelde die groenteboer dat serieus? Nee. Hij bedoelde: “Ik ben inschikkelijk en loop de machthebbers niet voor de voeten. Laat me met rust.” Precies dit ontstaat nu in West-Europa. Maar dan met linksliberale slogans.
Er kan een situatie ontstaan zoals in China, waar er een parallel internet bestaat en je geen toegang tot de info hebt die nodig is om te ontdekken dat je je binnen een parallel universum begeeft. Dit zal des te meer gelden voor jongeren, die niet gewend zijn om informatie tot zich te krijgen via niet-digitale bronnen. De enige manier om aan dit nieuwe totalitarisme te ontsnappen is door massaal gedrukte boeken in te slaan. Want die zijn straks niet te editen als dat voor de maatschappelijke situatie even beter uitkomt.
