Religion flourishes in ignorance. – PZ Myers
Er is niks mis met boosheid. Het gaat erom dat die boosheid gerechtvaardigd en proportioneel is. PZ Myers toont dat boze en vrolijkheid prima samen kunnen.
PZ (Paul Zacharias) Myers (1957) is bioloog, atheïst en blogger. In zijn blog Pharyngula uit hij scherpe kritiek op religieuze claims en praktijken vooral toegespitst op het christelijke Amerika. Hij schrijft over wetenschap, onderwijs, atheïsme, rationalisme en religie. Zijn centrale boodschap is: ‘Reality should always be priority number one.’ Myers is weliswaar een academicus, maar in zijn blog toont hij zich een vrijdenker die zijn academische kennis en vaardigheden gebruikt om voor een breed publiek kritiek te geven op de absurde claims en praktijken van religie.
Zijn populair wetenschappelijk werk is valorisatie van wetenschap en academische kennis. Myers bekritiseert creationisme, intelligent design en pseudowetenschappelijke claims. In 2009 werd hij verkozen tot Humanist van het Jaar door de American Humanist Association en in 2011 kreeg hij de International Humanist Award. Een van de speerpunten van Myers is zijn verzet tegen creationisme en intelligent design in het onderwijscurriculum.
The Happy Atheist is een compilatie en bewerking van populaire blogs. De informele blogstyle in het boek is duidelijk herkenbaar. Myers is boos en verontwaardigd over de onderwerpen die hij adresseert met zijn scherpe pen. Hij gebruikt kennis van biologie, kritisch denken, wetenschapsfilosofie en een liberaal perspectief om kritiek te leveren op religie. Het is frappant dat hij twee humanistische prijzen heeft ontvangen, want in het boek noemt hij humanisme niet. Humanisten herkennen echter humanisme in het werk van Myers, met zijn nadruk op secularisme, liberalisme, wetenschap en vrijheid van expressie.
Myers is omstreden, niet alleen in gelovige kringen, ook onder humanisten en zelfs atheïsten. Voor sommigen is zijn atheïsme te uitgesproken en is hij anti-theïstisch (dat is hij ook). Ierse atheïsten (Atheist Ireland) distantiëren zich publiekelijk van hem: the hurtful and dehumanising, hateful and violent, unjust and defamatory rhetoric. Ik vind dat onbegrijpelijk. Het meest gewelddadige wat hij heeft gedaan is katholieke hosties die hem waren toegestuurd in de afvalcontainer gooien. Het lijkt wel of de reactie niet van Atheist Ireland komt, maar van Catholic Ireland.
Myers vlijmscherpe commentaren lijken op die van Christopher Hitchens en Richard Dawkins in zijn scherpe, maar humorvolle, taalgebruik. Myers is bouder in zijn bewoordingen. Die stijl van Myers doet mij denken aan de polemische stijl van H.L. Mencken en, in Nederland, W.F. Hermans, maar waar Hermans zijn pen gebruikte op persoonlijke vetes uit te vechten, gebruikt Myers zijn schrijftalent voor het bekritiseren van religie in de hedendaagse Amerikaanse samenleving. Myers is een sociaal geëngageerde intellectueel. Met zijn blog bereikt Myers een groot en (waarschijnlijk) jong publiek. Het bereiken van een groot publiek voor atheïsme is een verdienste. Zijn blogs leiden tot maatschappelijk debat. Al zijn het intellectuele niveau en de fatsoensnorm van reaguurders niet altijd bewonderenswaardig, toch is entameren van publiek debat over onderwerpen die Myers aansnijdt van belang voor een open samenleving. Doordat deze onderwerpen besproken worden, gaan (sommige) mensen er over nadenken.
Religieuze cliams en praktijken zijn absurd en vaak lachwekkend, maar ze veroorzaken ook leed, onnoemelijk veel en onnodig leed. ‘I try to laugh, but I also feel human suffering caused by these follies.’ Hieruit blijkt dat Myers motivatie humanistisch is: het gaat hem om het onnodig en voorkoombaar leed dat religie veroorzaakt.
People aren’t religious because they’re stupid; rather, religion is a parasite of the mind that makes people do stupid things and think stupid thoughts and, worst of all, believe that freeing themselves of superstition would make them less human and less able to cope with reality, when exact the opposite is true. (p. 9).
Ik ben het hier niet mee eens. Als mensen de kennis en kunde hebben om zichzelf te bevrijden van de mentale parasiet die religie is en ze doen dan dat niet, dan is dat ‘stupid’. Gelovigen in een open samenleving met vrije informatie zijn ‘stupid’. In de introductie schrijft hij dat zijn boek gaat over ‘the folly of faith, the absurdities of apologetics, and, I hope, the joys of reality’. Uit dat laatste blijkt de vrolijkheid.
‘Almost all religions have odd prescriptions that their followers take with extraordinary seriousness – they are markers for who belongs in the group and who is an outsider.’ Het meest omstreden is Myers vanwege de hostie-affaire. Myers trok zich de zaak aan van een student die een katholieke mis bijwoonde op zijn universiteit in Amerika, maar die de hostie niet opat, maar in zijn hand hield en meenam naar zijn plaats. Dat leidde tot grote woede van de aanwezigen en de student moest vluchten. Deze zaak kreeg landelijke aandacht via Fox News en leidde tot opschudding met hatemail en bedreigingen aan het adres van de student.
Myers besloot actie te ondernemen. Via zijn blog riep hij lezers op om hun hostie naar hem te zenden. Tal van mensen gaven hieraan gehoor en Myers verzamelde een hoeveelheid geconsacreerde hosties. Deze actie leidde tot verontwaardiging onder katholieken en een stortvloed aan hatemail: ‘In my years of loud and often imflammatory blogging, it was the most impressive demonstration of mass lunacy I have ever seen.’ Myers deponeert de hosties in de vuilnisbak. Myers haalt een van de reaguurders aan: ‘Your act is far more deplorable than Hitlers’ holocaust or the terrorists on 9-11.’ Dat religie in staat in om mensen te doen geloven dat het weggooien van een ouwel erger is dan het vermoorden van zes miljoen joden en de aanslag op de Twin Towers, is niet te bevatten.
Geïnspireerd door Myers heb ik tijdens de Atheïsmedag 2017 een hostie performance gedaan: ‘Mijn schoonzus is in Rome geweest onlangs. Ze is naar de Sint Pieter geweest en heeft daar een dienst bijgewoond. Ze is niet katholiek en ze heeft de hostie in haar zak gestoken. Ze dacht dat ik het wel leuk zou vinden en ze gaf hem aan mij.’ Ik taste in mijn binnenzak en haalde een koekje te voorschijn. Voor een zaal van atheïsten stampte ik het kapot. De zaal gaf geen krimp. En zo hoort het. Ik beloofde de kruimels na afloop op te ruimen. In de gesprekken later was er sprake van enig ongeloof: ‘Een hostie, en nog wel een uit Rome!’
Ik werd erop aangesproken waarom ik niet iets oneerbaars met de koran deed. Dat is een belangrijke kwestie. Katholieken kunnen weliswaar in de pen klimmen en met vitriool schrijven, maar er is geen reëel gevaar voor geweld. Met de islam is dat anders. Een hostie toetakelen kan hooguit leiden tot boze reacties, maar taboes uit de islam doorbreken kan leiden tot moord. De moorden op Theo van Gogh en de bijna voltallige redactie van Charlie Hebdo staan op ons netvlies gebrand. Er is een fundamenteel verschil tussen hoe christenen met beledigingen omgaan en hoe moslims dat doen. De gewelddadigheid van de islam is een groot probleem voor de vrijheid van expressie.
Als iemand een exemplaar van mijn boek dat deze persoon rechtmatig verkregen heeft onder zou schijten of zou verscheuren of verbranden, het zou me niks kunnen schelen. Integendeel ik zou me verbazen over het feit dat mijn boek zo’n reactie teweeg zou brengen. Gelovigen kenmerken zich door overreactie op doorbroken irrationele taboes. In de katholieke kerk wordt het seksueel misbruik door priesters gebagatelliseerd, maar het ontheiligen van een hostie kan leiden tot groepsverontwaardiging. Reliegekkies zijn niet voor niets reliegekkies.
Myers is recht voor zijn raap. Er zit geen Spaans woord bij. Hij zegt waar het op staat. Dat zouden meer mensen moeten doen. Mensen voelen zich beledigd door Myers stijl. Nou en?
It’s not a crime to offend others; in fact, it’s pretty much a natural consequence of having diverse cultures. […] As long as the differences do no harm, we should back off and accept them.’
‘Remember, people will fight and die because they want to stop you from doing something so trivial and harmless as sketching what you think Mohammed looked like. That’s stupid and wrong, and it is their problem, not yours.
Myers neemt het op voor de vrijheid van expressie, ook daar waar het moeilijk wordt. Iedereen is voor de vrijheid van expressie, maar dan volgt het woord ‘maar’. En die ‘maar’ wordt gebruikt om de vrijheid van expressie te beknotten omdat er mensen (= moslims) zijn die dreigen met geweld en geweld toepassen wanneer er niet naar hun wordt geluisterd. Myers is duidelijk: de Mohammedcartoons vallen onder de vrijheid van expressie. Maar als hij schrijft ‘it is their problem, not yours’ heeft hij het mis. Degene die in de ogen van moslims de profeet beledigt heeft wel degelijk een probleem. Geert Wilders is al meer dan tien jaar onder permanente politiebeveiliging. Idem dito voor Ayaan Hirsi Ali. Er zijn veel moslims die bereid zijn geweld te gebruiken om personen die uitlatingen doen die hen niet bevallen te vermoorden. Het is ons probleem dat moslims gewelddadig zijn. Met ‘ons’ bedoel ik ook moslims die in de ogen van andere moslims iets verkeerd doen. Er is een probleem met de islam en het is ons probleem.
Het christendom is grotendeels in zichzelf gekeerd tegenwoordig. Buitenstanders, behalve abortusartsen in de Verenigde Staten, hebben weinig te vrezen van fundamentalistische christenen. Heel anders is dat voor de islam. Niet alleen islamcritici lopen gevaar. De talloze islamitische aanslagen en niet te vergeten verijdelde of mislukte aanslagen op willekeurige burgers tonen aan dat het doel niet alleen is om critici de mond te snoeren, maar om de westerse waarden van individuele vrijheid aan te vallen. Het wordt nu nog slechts gefluisterd, maar er is een burgeroorlog gaande. De talloze terreuraanslagen leiden tot militair vertoon in de straten. Niet alsof het oorlog is, maar omdat het oorlog is. Het is vaag wie de vijand is, maar dat de vijanden moslim zijn staat buiten kijf. De ideologie van de islam heeft de potentie om moslims snel te radicaliseren van vreedzame moslim, tot terrorist.
De schandalen over seksueel misbruik in de katholieke kerk blijven maar komen. Dat is niet verwonderlijk. De situatie van gedwongen celibaat, een hiërarchische ordening en bevoegdheden van priesters in het onderwijs en internaten, plus groot maatschappelijk aanzien maken dat de seksuele uitbuiting eeuwenlang heeft plaatsgevonden en nog steeds plaats vindt. De reactie van de katholieke kerk op deze schandalen is monsterlijk. ‘Most civilized people would agree that child molestation is one of the worst crimes – it’s a betrayal of our relationship with children. It’s damaging psychologically and physically. The Catholic Church seems to think otherwise. Raping children is something to be tut-tutted over, the miscreant quietly shuffled off to some safe haven. Scorn reserved for those who tattle on them.’ Het is onbegrijpelijk dat er nog mensen zijn die zich katholiek noemen.
Myers is zich er terdege van bewust dat mensen niet religieus zijn vanwege rationele argumenten, maar vanwege emotionele redenen: ‘Ultimately, people hold their religious beliefs for emotional reasons; deep down, fear and comfort, disgust and empathy are the tools religion uses to manipulate natural human desires.’ Myers noemt humor als strategie om religie te bekritiseren. Mensen laten inzien hoe belachelijk hun opvattingen en gewoontes zijn. ‘Religion is like a clown circus, and asking us not to point and laugh is innatural and dishonest.’
Religie is hardnekkig, ondanks alle kritiek erop. Myers schrijft: ‘Religion is a kind of parasite of the mind that promotes its own disease.’ De boodschap van Myers is een positieve boodschap. Religie is een molensteen die de mensheid mee torst. Maar die kan ook af. Dat loopt en leeft een stuk gemakkelijker.
[…] as an atheist, I’m here to give you a message of liberation. There is no pan-galactic overlord reading your mind and telling you what to do. Or, at least, there is no evidence that such a being exists, has existed, or has any effect on the world. Rejoice!
Floris van den Berg legt momenteel de laatste hand aan zijn boek De olijke atheïst.
