“Maar het is met de mens als met de bomen. Hoe meer hij naar de hoogte en naar het licht wil, des te sterker streven zijn wortels naar de aarde, nederwaarts in het donkere, het diepe – in het boze”, schreef Friedrich Nietzsche in Aldus sprak Zarathustra. Dit is om te beginnen een zeer CDA-achtige wijsheid, die de kracht van het kwaad erkent evenals de vat van die kracht op de mens. Nietzsche stelt dat het tegen de aard der dingen indruist om de krachten van het kwaad via het maakbaarheidsdenken van techno-hedonisme en tsjakka-utopisme uit te bannen. De zelfoverschattende overmoed van die programma’s schept namelijk blinde vlekken en daarmee nieuwe onvoorziene kwaden.
Toen Paul Cliteur mij vroeg bij te dragen aan een bundel over ‘de moord op Spinoza’ – wat slaat op hoe identiteitspolitiek het vrije denken vermoordt – verzocht hij dat ik in mijn werk zou benadrukken “hoe die Verlichting zich in jouw leven heeft gemanifesteerd (of niet)”. Hierbij kan ik niet anders dan u direct te kennen te geven, dat in mijn leven vooralsnog vooral de schaduw zich heeft gemanifesteerd. De vooruitblik op mijn toekomst is zoals het uitzicht op een onstuimige zee – die voortkolkt met de majestueuze onverbiddelijkheid eigen aan de natuur. Het is de vraag of aan de horizon nog ergens een lichtpuntje schijnt.
Wat deze “schaduw” betreft zal ik eerst de existentiële crisis verduidelijken van het Westerse tijdsgewricht: een politiek correct tijdgewricht waarin – precies zoals Nietzsche stelde – de somberte en donkerte toch voelbaar is onder de dikke lagen tsjakka-optimisme die de media er bij ons inpompt. De bijna panische angst om te aanvaarden dat ook mislukking een plaats heeft in het leven van de mens leidt tot de huidige positivomanie. Het niet erkennen van negatieve gevoelens resulteert in het wegkijken van vervalsymptomen; het constant verdringen van systeemkritische bedenkingen betekent dat er geen plaats meer is voor kritische geesten binnen het huidige bestel. Deze situatie schept individuen die zijn voorbereid op een wereldmarkt maar des te minder op het leven zelf.
In de afgelopen vijftig jaar hebben de liberale, socialistische en conservatieve ideologieën in West-Europa plaatsgemaakt voor een globaal progressief kosmopolitisch fundament. Dit dominante fundament kent te weinig oplossend vermogen om de crisis van het huidige tijdsgewricht het hoofd te bieden – problemen rond migratie en islam, groeiende schulden en het uitputten van de middenklasse, vergrijzing en sociaal atomisme. Op een donkere en etherische wijze beweegt onze horizon naar een zinkend gevoel van hulpeloosheid; als we onze blik op de toekomst richten dan strekt zich een geblakerd landschap uit – een brosse houtskoolarm trekt ons naar de einder: een zwarte mist die nat is met het stof van een miljoen verdorde zielen.
De problemen worden verergerd door de conformistische ‘ons kent ons’ bestuurscultuur: alternatieve visievorming en het benoemen van ongemakkelijke feiten leidt direct tot uitsluiting. De scoutingcommissie zegt: u bent geen politicus, maar u bent begaafd, uw plek is in de academische wereld. De professor zegt bij uw promotie: u heeft overduidelijk talent, uw plek is in de politiek. En de politicus ten slotte zegt: u bent geen stemmenkanon, u moet schrijver worden – van schrijven kun je echter niet leven. Zo ijver je voort en voordat je het weet zijn er weer tien jaar van je leven verstreken: de schaduw manifesteert zich in het leven.
Hierbij is de incompetentie van de elite schrijnend. Aan de ene kant wel kritische boeken promoten maar aan de andere kant de systeemkritische geesten geen enkel handvat bieden qua carrièrepad. Objectief bekeken is dit niet alleen decadent maar is het ook spelen met vuur. Neem nu hoe Thierry Baudet na de uitslag van het Oekraïne-referendum direct liet weten dat hij met Rutte aan tafel wilde om aanpassingen aan het verdrag vorm te geven. Erkenning en inspraak waren belangrijke drijfveren. In plaats van hem tot, neem nu beheerder van een museum te bevorderen werd hij genegeerd: hierdoor had Baudet geen andere keus dan zich te ontwikkelen tot doodsvijand van de progressief-kosmopolitische ‘ons kent ons’ bestuurscultuur. En zo schept het bestel vijanden en laat het de veenbrand voortwoekeren.
Tot dusver de inleiding van deze uiteenzetting, die zal gaan over de uitholling van Europa − met name West-Europa − uiteengezet in drie deelthema’s. Als eerste de hedonistische vorm van het kapitalisme, ten tweede de Social Justice Warriors, ten derde de identiteitspolitiek van regressief links.
In 2013 plaatste Yernaz Ramautarsing scherpe kanttekeningen bij Serious Request van 3FM. Hij verzocht om een ‘egoïstisch Kerstfeest’ en schreef dat de betrokken DJ’s het altruïsme verheerlijkten. Ook bekritiseerde hij het onderliggende altruïstische principe. Het was immers het eigenbelang, het kapitalisme van vraag en aanbod, dat de tv’s en de radiostations had opgeleverd die door Serious Request werden gebruikt. Deze argumentatie ontleende hij aan de kapitalistische filosofie van Ayn Rand. In het eerste deel van dit betoog ga ik in op deze kapitalistische gedachtegang.
Hoe verder de begunstigde van je afstaat, hoe meer lovenswaardig de gift, luidt het altruïstische principe volgens Yernaz. Hij omschreef deze morele doctrine en het spektakel rond het glazen huis als “verminking”. Uit de reacties die volgden kwam naar voren dat de blaam niet enkel de DJ’s zou treffen maar ook het passieve volk. Waarom was er überhaupt een spektakelshow nodig om mensen over de streep te trekken?
Mogelijk omdat mensen niet in actie komen tenzij er clowneske circusshows op touw worden gezet? Ik vermoed dat slechts een kleine elite zich vragen stelt over het nut van ontwikkelingshulp. Ik bedoel een minderheid van gevers die niet schenken uit sociale druk, blinde bevlieging of gevoeligheid voor feelgood retoriek. Die nadenken over de doelmatigheid van een gift.
Zonder gedeelde waarden is alles “wat de gek er voor geeft”. Laat dat los op de massa en er zal plat massavermaak komen uitrollen. Zie de miljarden die omgaan in voetbal. Ieder Spaans jochie wil profvoetballer worden bij clubs die miljoenen schulden hebben. Nu kan men zoals Rand zeggen: “Politiek en economie moeten we drastisch scheiden.” Maar uiteindelijk zal de massa de gemeente oproepen de club financieel te steunen. Dit zagen we destijds in Arnhem met Vitesse. In 2003 stemde de gemeenteraad in met een reddingsplan waar grofweg 30 miljoen euro in de noodlijdende voetbalclub en stadion Gelredome werd gestoken. Het is een commerciële club dus eigenlijk was dat niet de taak van de overheid.
Gekozen gemeenteraadsleden zijn vaak bang om verenigingen tegen zich te keren. Daardoor komen er toch weer subsidies los – vooral rond verkiezingstijd. Geld waarmee men ook schulden af kan lossen, of kan sparen voor slechtere tijden. Zo kost de staatsschuld Nederland volgens de recente miljoenennota 6 miljard aan rente. Ter vergelijking: de nationale politie kost 5,6 miljard.
Ook het kapitalisme zelf kent dit probleem van “korte termijn denken”. Het was ooit Henry Fords theorie dat auto’s decennia mee moesten gaan. Kapotte onderdelen diende men snel te kunnen vervangen. De markt raakte verzadigd: de vraag naar nieuwe auto’s droogde op. In 1932 publiceerde Bernard London ‘Ending the Depression Through Planned Obsolescence’. Ondernemers stapten over op de wegwerpformule. Producten moesten stuk kunnen zodat in iedere aanschaf een vraag lag naar een nieuw artikel. Wel was een gevolg dat jaarlijks meer materiaal van grondstof naar afvalproduct moest gaan – over ‘rentmeesterschap’ gesproken.
Voorts valt hier nog wat te zeggen over het verweer van de naïeve marktkoopman. Die verkoopt bijvoorbeeld halalproducten en zegt dan: “Ik stimuleer geen cultuurverandering maar speel in op de veranderende vraag.” De economische handeling blijft hoe dan ook een interventie in de cultuur en is dus tegelijk een morele handeling: een handeling die integratie blokkeert. Dat zit alsvolgt: als niemand halalvlees verkoopt, dan denkt een moslimouder: “Ik eet zelf halal, dit is er bij mij ingesleten, maar ik voed mijn kind hier niet mee op. Want ik wil niet dat mijn kind zich associeert met iets dat in Nederland maatschappelijk marginaal is.” Maar groeit het kind op in een wijk waar men halalvlees verkoopt, dan zal de redenering het tegenovergestelde zijn.
Dit wil natuurlijk niet zeggen dat moslims geen moslim meer mogen zijn, maar wel dat de-islamisering moet worden nagestreefd in de zin van het voorkomen van purity-spiralling. Dit fenomeen leidt tot een steeds verdere overvleugeling van alle aspecten van het leven door de religie, die inderdaad voorschriften heeft voor ieder aspect van het leven. De groepsdruk die uitgaat van purity-spiralling is in de islamitische wereld bekend: het is de reden dat in veel islamitische landen bijvoorbeeld boerkini’s zijn verboden. De ‘vrije markt’ kan dus niet zonder ingrepen om het leven waarbinnen die markt zich manifesteert, vrij te houden.
Het korte termijn denken ligt in de menselijke aard besloten. Sterke gedeelde waarden kunnen het verhelpen. Waarden als spaarzaamheid, ijver en vooruitzicht. De gerichtheid van onze cultuur op plat massavermaak is een fundamenteel probleem. Het glazen huis spektakel is plat massavermaak in een altruïstisch jasje.
Vrijhandel is een motor van vooruitgang. Toch kan de vrije markt geen vrijheid brengen zo lang het handelsverkeer slechts een uitwisseling van lusten en impulsen omhelst. Dat is de grote paradox. Er zullen altijd mensen zijn die de huur niet kunnen betalen omdat ze hun geld uitgeven aan belspelletjes, astro-tv, sekslijnen en de wegwerpmeuk die hen wordt aangesmeerd via TellSell. Ook dat is kapitalisme. Spreek je hen aan in de supermarkt, dan heeft de politiek het gedaan. Zoals de man die McDonalds aanklaagde wegens overgewicht: hij voelde zich moreel verontwaardigd en vond dat de overheid hem tegen zichzelf had moeten beschermen. Economie en politiek zijn niet te scheiden, zoals Rand dacht, omdat de macht van het getal in laatste instantie zo’n mengstaat zal afdwingen.
Als we het hebben over de afstomping van ons volk door het worden blootgesteld aan eenzijdige informatie, spelen de media een grote rol. Ik herinner me hoe mijn vader op tv eens per ongeluk het nieuws van de NPO had opstaan. Eerst ging het over bodyshaming en vervolgens over climate change – en dat Amerikaanse filmsterren zich daar toch wel zorgen over maakten. Concepten uitgedacht door progressieve activisten aan Anglosfeer universiteiten worden hier in Nederland één op één naar het nieuws op prime time gekopieerd.
Uit de walging die het kijken van de NPO opleverde ontstond een nieuwe, heldere gedachte. Het is zoals Wagner stelde in Siegfried: soms kan uit smaad en schande iets groots en zuivers geboren worden. Die gedachte zal ik nu toelichten: het heeft te maken met het verlaten van West-Europa. Zij die begiftigd zijn met vooruitzicht, zien dat hier veel voor te zeggen is.
Zoals al aangegeven in afscheidsbrieven door derden wordt het leven voor vrijdenkers in het Westen gevaarlijk. Ik noem drie ogenschijnlijk triviale voorbeelden. Als eerste (ook weer samenhangend met bodyshaming) – een petitie naar Google om vlogster Eugenia Cooney van Youtube te verbannen omdat ze te slank zou zijn. Niet om wat ze zegt noch om wat ze doet – ze zou nooit hebben opgeroepen tot ongezond eetgedrag – maar om hoe ze er uit ziet.
Een tweede teken aan de wand was de klopjacht op de Magic the Gathering speler Jeremy Hambly: hij maakte één ironische verwijzing naar transseksuelen die Social Justice Warriors vervolgens opklopten op internet. Een derde voorbeeld is het Sinterklaasfeest: hierbij vervangen RTL en Lodewijk Asscher de Zwarte Piet door een blanke piet met roetvegen. “Het Zwarte Piet debat is aan de samenleving” verklaarde de premier hierover eerder, “aan de bevolking.” Maar RTL behoort tot het grootkapitaal en is in die zin niet representatief voor de belevingswereld van de gewone man.
Dit soort acties ketsen niet meer af maar graven steeds diepere inhammen in het sociale weefsel van de samenleving. De sociale uitsluiting van vrijdenkers en sabotage van traditionele waarden hangen samen met economie en politiek. Niet alleen in West-Europa maar ook in de VS en Canada. Politici onderhouden nauwe banden met globale corporaties. Deze bedrijven zijn zó groot dat ze min of meer monopolieposities bezitten. Hun enige tegenkracht is de politiek zelf, verenigde staatsburgers die zich in een politieke zin uitspreken over de rol van het kapitaal.
De genoemde elite ziet liever dat de Europees-georiënteerde Leitkultur wordt opgebroken in een conglomeraat van minderheden. Die minderheden kunnen alleen in tijdelijke allianties samenwerken. Hierdoor belandt het organiserende vermogen binnen de samenleving definitief bij het bedrijfsleven, en dan vooral bij de grootste spelers. Er is dan geen overkoepelend ideaal van natie of politiek bezield burgerschap dat werkelijke tegendruk kan geven aan deze globalisten.
Kijk naar Barroso – eerst voorzitter van de EU, toen overgestapt naar Goldman Sachs – maar ook naar Geert Wilders, die in de rechtbank strijdt tegen zijn veroordeling. Als die veroordeling blijft staan dan zijn de kleinere spelers de volgende. “We are free and fearless and will never be silenced”, zei Wilders over zijn proces. Welnee, het opgeven van onze vrijheden gaat stap voor stap en het volk is daartoe bereid omdat het hedonistische waarden aanhangt. Om de rust en vrede te bewaren geven we publieke en politieke vrijheden op want we denken dat we nog in het privédomein kunnen blijven genieten. Deze waarheid had Wilders kunnen lezen in Brave New World (1932) nog vóórdat hij de politiek in ging.
Wat ontstaat is een levenshouding die ene ‘Captain Capitalism’ ooit omschreef als ‘enjoy the decline‘. Lachen om de domheid van anderen en inspelen op de tekortkomingen van het systeem. Gebruik maken van de overtollige staatsuitgaven en van de seksuele uitspattingen die mogelijk zijn door de opeenhoping van ontwortelde jonge vrouwen in anonieme grote steden. Cynisme en trolling. Met als voorbeeld brieven en Twitter-accounts op naam van niet-bestaande verenigingen, die worden gebruikt om lokale politici over te halen tot lachwekkende moties als “verplichte discoballen in ieder overheidsgebouw”.
Je moet dit hele landschap overzien als een real time strategy game. Vergelijk de strijdende partijen, hun middelen en tactische posities. Dan zie je een duidelijk postmodern-progressieve vooringenomenheid in de nieuwszenders en kranten: je ziet dat de aankomende lichting jonge journalisten is ingeprent met een sociaalliberaal wereldbeeld. Zij beheersen samen de zendtijd en subsidiestromen. Een handjevol oudgedienden moet tegen hen het fort bewaken: mensen die uit een andere tijd zijn overgebleven zoals Derk Jan Eppink, Leon de Winter en Theo Hiddema.
Tegen deze achtergrond was er niettemin een zeker momentum voor een helder ontwaken van het volk: aangezwengeld door Brexit, de nationalistische Turkse manifestaties, de migratiecrisis, het Oekraïne-referendum, het TTIP-verdrag en de oprichting van Forum voor Democratie. Arnold Karskens voorspelde een revolutie en Wilders kondigde een ‘patriottische lente’ in West-Europa aan – ondanks de convergentie van de genoemde gebeurtenissen bleef die omslag uit. Zal Brave New World dan tóch onze toekomst zijn?
Onze toekomst lijkt dus verdacht veel op Brave New World, dit vooruitzicht maakt het voor velen aanlokkelijk om in Oost-Europa land te kopen en daar een eigen leefwijze in te richten, zonder die voortdurende doorsijpelende sociale infiltraties. We zien de gekste zaken normaal worden in de decadente cultuur van de Westerse instituties: Rochelle Gutierrez aan de universiteit van Illinois beweert dat wiskunde, algebra en geometrie het ‘white privilege’ versterken. Op de universiteit van Cambridge worden ondertussen blanke schrijvers vervangen door zwarte auteurs. Niet vanwege kwaliteit of inhoud, maar om aan de eisen van ‘diversiteit‘ te voldoen. Wat expliciet racistisch is – kennelijk is je huidskleur bepalend voor wat je schrijft.
The Economist onthulde hoe studenten slogans schreeuwen als “Liberalism is white privilege!” en “Nazi’s verdienen geen vrijheid van meningsuiting!” Ook werd er geklaagd dat Aziatisch eten op de campus als “te weinig authentiek Aziatisch aanvoelt”. Door deze verhitting werd de bijeenkomst “Students and the First Amendment” als te controversieel bevonden en afgelast. We zien hoe de helikopter-ouders de special snowflakes hebben opgevoed, wat weer leidde tot het Social Justice Warrior gedachtegoed als nieuwe religie. Naarmate dit net zich sluit zullen mensen zichzelf fysiek verplaatsten naar landen waar niemand gevoelig is voor de interventies van de SJW’s. West-Europeanen zullen de beknellende identiteitspolitiek steeds meer willen ontvluchten.
Dat identiteitspolitiek in deze situatie steeds meer invloed krijgt, is ook vastgesteld door de invloedrijke politicoloog Joshua Mitchell. Hij stelt dat de culture war zou leiden tot onthechting en tot ruziënde cultuurenclaves binnen Westerse natiestaten. Volgens Mitchell moet het Westen terugkeren tot Plato’s bespiegelingen op de verheffing van de ziel. Dit verloopt via filosofie en introspectie, om zo de heelheid van de persoon te herstellen.
In 1993 publiceerde Mitchell het boek Not by Reason Alone: Religion, History and Identity in Early Modern Thought. De auteur wijst identiteitspolitiek af. ‘Wie ik ben’, is iets dat ik moet ontdekken – dat hangt samen met de kwaliteiten van mijn ziel, van mijn karakter. Identiteitspolitiek vandaag stelt daarentegen: “Als zwarte man of als Latino-vrouw kijk ik per definitie anders naar dit standbeeld. Dat gaat zo ver dat zelfs mijn belevingswereld voor een andere groep ontoegankelijk is.” Dit type denken kan enkel leiden tot gesloten bubbels en verkluisterde zielen.
Als patriottische Amerikaan met een Libanese achtergrond is Mitchell (begrijpelijk) bang dat herbronning op de Westerse en Europese identiteit kan uitdraaien op een rassenvraagstuk. Maar in Europa is het zo dat als mensen identiteit bespreken, zij daarmee niet ras bedoelen. Men doelt dan bijvoorbeeld op Maxima die zei: “De Nederlandse identiteit bestaat niet”. Of op Zweden, waar een minister stelde dat al het goede aan de Zweedse cultuur was te danken aan buitenlandse invloeden.
Maar al weigert de Europeaan het spel van de identiteitspolitiek mee te spelen, dan nóg zal de identiteitspolitiek in Europa voortwoekeren: zie de levensvatbaarheid van partijen en bewegingen als Denk. Deze identiteitspolitiek wordt door de bevolkingsopbouw gevoed, maar ook door subsidies en NGO’s. Dit is een andere situatie dan de VS van Mitchell, want in Europa speelt de verenigende kracht van de islam een rol.
In deze situatie is het argument: “Het begrip van een Westerse identiteit komt voort uit negatieve motivaties” een onzinargument. Dat is domweg het demoniseren van een weerbaarheidreflex ten aanzien van de totalitaire tendensen in de islam. En die reflex is zowel begrijpelijk als natuurlijk, gelet op het blakende, zelfs triomfantelijke zelfvertrouwen van de islam. Als de islam trots mag zijn, dan het Westen toch ook? De islam valideert zichzelf en vraagt geen toestemming voor die trots. Het Westen kan daarvan veel leren!
De voorbeelden in deze speech legden bloot dat rechts de lange mars door de instituties maar gelaten overliet aan de New Left. Inderdaad leidde dit tot een eenzijdige informatiestroom die vervolgens deug-rechts baarde. Op zijn universiteit is Mitchell bijvoorbeeld de last man standing: zijn traditie-minnende collega’s zijn vervangen door linkse activisten. Dus hoe effectief is de niet-identitaire conservatieve strategie tot dusver geweest?
‘Deug-rechts’ slaat op types die zich ‘conservatief’ noemen maar meer bezig zijn met het denouncen van super marginale neonazi splintergroepjes dan met het bevechten van het alom aanwezige cultuurmarxisme: regressief links dat de verworvenheden van de Verlichting verkwanselt. Velen van hen zijn elitetypes uit de bovenklasse wiens kostje toch wel gekocht is qua status: lieden die maar meegaan in het deugframe omdat ze nooit ergens voor hebben hoeven vechten en daarom bang zijn voor sociale afwijzing. Ze zijn soft en week en totaal niet in staat de nieuwe oppositie c.q. tegencultuur te leiden.
Wat ten slotte ontbreekt in het huidige debat is dat zelden wordt ingegaan op hoe het nu komt dat links zich laat gijzelen en domineren door haar eigen extreme voorhoede van SJW’s. De verklaring daarvoor ligt in sociaal-economische factoren. Links ziet de arbeiders – waar het in beginsel allemaal om te doen was – inmiddels als conservatief tokkievolk dat weigert mee te gaan in de verlicht-kosmopolitische multiculti utopie.
Ten tweede kan links niet anders dan radicaliseren in een regressieve identiteitspolitiek. Hun economische kosmopolitisme maakt dat ze de arbeidersklasse geen bruikbare economische politiek meer kunnen bieden – in economische zin is links uitgeleverd aan de globalisering en dus is de fixatie op ras, gender, lgbtq en klimaat hun laatste en enige tactiek.
Toen ik op de UvA sprak, overlegde ik kort tevoren met prof. Rinnooy Kan. Hij zei dat zijn studenten klaagden dat er enerzijds een linkse monocultuur heerst en anderzijds het grootkapitaal een bezuinigingsagenda doorvoert. “Dat kan natuurlijk niet beiden waar zijn”, concludeerde hij met een gerustgesteldheid die eigen is aan wie nuance zoekt in het midden. Hier bracht ik tegenin dat dit een “linkse monocultuur” is die zowel in economische als in culturele zin kosmopolitisch is. Het type links dat zich niets aantrekt van neem nu een loodgieter of vorkheftruckchauffeur. Daarom, vulde ik aan, zie je dat economisch links en cultureel rechts zich verenigen, evenals economisch rechts en cultureel links. We zien dus het kamp ‘nationaalconservatisme plus collectieve voorzieningen’ (Front National, PVV) versus het kamp ‘identiteitspolitiek plus flexibilisering en liberalisering’ (D66, Macron). Daarop besloot Prof. Rinnooy Kan het gesprek met: “U bent een man met een sterke mening.”
Zijn opmerking laat onverlet dat het grootkapitaal, media inclusief, aan de kant staat van het kosmopolitisme in die zin dat zij zich voor het karretje laat spannen van de regressieve SJW’s. De enige reden waarom Trump in de VS kon doorbreken, was doordat hij als rijke zakenman zijn eigen media kon financieren. In Europa is er geen Trump maar wél een Soros. Hierom zal een ‘conservatieve revolutie’ in West-Europa niet kunnen doorzetten tenzij het volk zich werkelijk verenigt – daarvoor is het sociaal atomisme vooralsnog te sterk.
Sid Lukkassen sprak deze rede afgelopen week uit bij een bijeenkomst van het CDJA in Arnhem.
