Wat is dat toch voor groot gebouw? Als je in Amsterdam op een brug over de Amstel staat kun je het gevaarte van ruim tien verdiepingen goed zien liggen. Als je richting het centrum kijkt zie je de Stopera. Als je de andere kant op kijkt, zie je het kantoor van Amstel Gooi en Vecht. Dit is een van de 21 waterschappen die Nederland rijk is en waarvoor in maart verkiezingen worden gehouden. Geen bestuurslaag krijgt zo weinig aandacht. Deze verkiezingen – tegelijk met die voor de Provinciale Staten – zijn dus meer dan geheimzinnig.
Tijd dus om ons te verdiepen in de wereld van het waterschap en te onderzoeken waar de verkiezingen van maart 2019 eigenlijk over gaan. Wat valt er te kiezen? Woensdagavond wordt het algemeen bestuur – een soort waterschapsgemeenteraad – geïnformeerd over het nieuwe, landelijke belastingstelsel voor de waterschappen. Alle burgers betalen aparte belastingen aan hun waterschap dat vervolgens voor droge voeten zorgt. Dat belastingstelsel is in de kern de reden om aparte verkiezingen voor deze bestuurslaag te houden. Dit belastingstelsel gaat echter veranderen.
De ontvangst bij het waterschap is meer dan hartelijk. Ik heb dit onderzoeksproject op Twitter aangekondigd en heb er ook weleens met enkele betrokkenen over gesproken. De portier blijkt te weten dat ik naar de vergadering kom. Hij wijst me hoogstpersoonlijk de weg naar de negende verdieping. Alles wijst er direct op dat het bijzonder is dat iemand interesse heeft in het waterschap. Om bij de vergadering te komen moet je door een tourniquet, hetgeen een enorme hoeveelheid werk voor de portiers oplevert als tientallen burgers mochten besluiten langs te komen.
Op de negende verdieping hebben we een fenomenaal uitzicht over Amsterdam. De koffie en frisdrank staan klaar en er is cake in twee smaken. De bestuursleden druppelen langzaam binnen. We zien hier direct het probleem van deze bestuurslaag: de bestuursleden zijn volslagen onbekenden die nooit de media halen, geen prominente rollen in hun partijen lijken te vervullen en actieve twitteraars zitten er ook al niet tussen. De ‘bekendste’ bestuurder is Haitske van de Linde omdat zij ooit lijsttrekker was van Leefbaar Nederland. Inmiddels zit ze bij de VVD.
Veel mensen lijken te weten dat ik langskom. Een mevrouw herkent mijn naam omdat ik vier jaar geleden een paar stukjes over het waterschap schreef. De dijkgraaf – een soort waterschapsburgemeester – heet me expliciet welkom. Hij herinnert de zaal eraan dat er voor ‘een levende democratie’ meer media-aandacht nodig is. Daar heeft men hier al meerdere keren over vergaderd. Hij is dus blij dat ik er ben, al zal ik ook vast ‘dingen opschrijven die wij niet leuk vinden’. Dat zou weleens kunnen.
Deze avond is een ‘beeldvormende sessie’. De leden van het bestuur krijgen uitleg over het nieuwe belastingstelsel. Een volgende keer gaan de bestuursleden hierover met elkaar in debat. De sessie bestaat uit een presentatie van een ambtenaar die uitlegt wat er in het belastingstelsel voor de waterschappen gaat veranderen. Dat blijkt niet erg gemakkelijk samen te vatten. De meest heldere uitleg zit meteen aan het begin van de avond. Het is een video van de PR-afdeling van de Unie van Waterschappen.
De video meldt dat het belastingstelsel ‘eerlijker, duidelijker en duurzamer’ moet worden. Er zijn drie principes: iemand die baat heeft bij het watersysteem betaalt een ‘watersysteemheffing’, iemand die kosten veroorzaakt een ‘zuiveringsheffing’ en iemand die vuil water loost een ‘verontreinigingsheffing.’ De ambtenaar praat vervolgens een uur lang over allerlei details. Het komt erop neer dat het bestaande stelsel op onderdelen verandert en daarom gaan sommige groepen meer betalen en andere minder. Daar zijn dan weer allerlei redenen voor.
De ambtenaar praat over ‘een gebiedsmodel’, de ‘BBP-systematiek’, zes ‘basisproducten’ en een ‘logaritmische functie’. Uit de vragen blijkt dat niet alle bestuurders weten wat ‘een gebied’ is en wat de ‘basisproducten’ zijn. De ambtenaar meldt over de zuiveringsheffing dat ‘de heffingsformule’ wordt vervangen ‘van CZV door TOC’. Hij legt deze aanpassing niet uit want dat is heel technisch, zegt hij. Zo gaat dat in een bestuurslaag waar nooit publiek op de publieke tribune zit: dan is er geen enkele prikkel om de stelselwijziging op een voor een breed publiek begrijpelijke manier te presenteren.
We krijgen percentages te zien wat burgers, boeren en bedrijven nu betalen en wat ze gaan betalen. Er zijn zeker acht verschillende categorieën huishoudens en de percentages per soort huishouden schieten werkelijk alle kanten op. Het enige duidelijke patroon is dat natuurterreinen meer belasting gaan betalen. Waarom de PR-afdeling van de Unie van Waterschappen dit nieuwe stelsel ‘duidelijker’ durft te noemen dan het oude, is een raadsel. Bestuursleden zeggen achteraf dat dit onderwerp misschien niet zo geschikt is als kennismaking met het waterschap.
Die uitspraak is raar, want belasting zou juist het meest eenvoudige en aansprekende onderwerp van het waterschap moeten zijn. Zo leren we waarom burgers en journalisten deze bestuurslaag massaal mijden. Dit nieuwe belastingstelsel is zo technisch dat het aan een gewone burger niet of nauwelijks is uit te leggen, ook niet als actualiteitenprogramma’s er een half uur zendtijd aan zouden besteden en burgers daar verplicht naar zouden moeten kijken. De PR-problemen van het waterschap zijn veel fundamenteler dan dat er nooit een journalist op de tribune zit.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt.
