Volgende week is het zover: op woensdag 19 september is de jaarlijks bijeenkomst van de ‘Vereniging van Zuid-Hollandse Waterschappen’. Ingrid de Bondt, dijkgraaf van het waterschap Hollandse Delta, nodigt waterschapsbestuurders uit om op een mooie locatie een middag te komen praten over twee thema’s: de aankomende verkiezingen en de coalitievorming. Meer dan logische thema’s, want de verkiezingen zijn al in maart. Een beleidsmedewerker stuurt me de uitnodiging door. ‘Niet zeggen dat het van mij komt,’ voegt ze eraan toe. Ik meld me aan.
Het uitnodigingsbeleid van de dijkgraaf is ruim: er zijn negen waterschappen uitgenodigd die in (of in de buurt van) de provincie Zuid-Holland liggen. Zo is ook Amstel Gooi en Vecht uitgenodigd, volgens een voorlichter omdat dit waterschap ‘een paar poldertjes’ in Zuid-Holland heeft liggen. Er mogen een heleboel ambtenaren langskomen: de provincie, een club van Zuid-Hollandse gemeenten, de Unie van Waterschappen en Rijkswaterstaat. Ook mogen organisaties als de Kamer van Koophandel en landbouwclub LTO komen. Zij regelen de benoemde zetels in de waterschappen.
In bestuurlijk Nederland zijn natuurlijk veel van dit soort onderonsjes. Maar als het over verkiezingen gaat verwacht je dat zo’n bijeenkomst openbaar is. Het organiserende waterschap – Hollandse Delta – heeft duidelijk moeite met mijn aanmelding. Er wordt over vergaderd. Het kost het waterschap drie weken om te concluderen dat verslaggevers niet gewenst zijn:
“Het is een besloten bijeenkomst voor leden van de vereniging en op uitnodiging. We willen dat onze sprekers, panelleden en aanwezige gasten vrijuit kunnen spreken en met elkaar van gedachten kunnen wisselen. Om die reden zijn journalisten niet uitgenodigd en wordt er verder niet extern over gecommuniceerd.”
Achterkamertjes, daar is men bij de waterschappen dol op. Afgelopen woensdagmiddag is de verenigde vergadering van Rijnland, het waterschap dat actief is in de regio Haarlem-Leiden. Deze bestuurders – in meerderheid gekozen door burgers – bespreken het nieuwe belastingstelsel voor de waterschappen. Het is een ingewikkeld voorstel met een enorme hoeveelheid technische details. Een CDA-bestuurslid stelt aan het begin van het debat voor om in plaats van deze vergadering een ‘woordvoerdersoverleg’ te organiseren. Anderen stemmen al snel met dit voorstel in.
Slechts één bestuurder meldt expliciet dat de huidige vergadering al ‘het woordvoerdersoverleg’ is. Er worden wat eufemismes voor de achterkamertjes gelanceerd zoals ‘een andere werkvorm’, ‘dialoog in plaats van debat’ en ‘een soort fractievoorzittersoverleg’. De CDA-meneer concludeert dat discussie over het belastingplan nu ‘te kort door de bocht’ is. Hier bedenken bestuurders dus in een openbare vergadering dat ze dit plan in achterkamertjes gaan bespreken. Pas als ze er onderling uit zijn, spreken ze er weer in het openbaar over. Dan klopt alles formeel weer.
De vergadering is afgelopen en de bestuurders trekken hun agenda’s. Het komt ze op een maandagavond het beste uit. Meerdere aanwezigen bevestigen mijn conclusie dat hier voor mijn neus een openbare vergadering wordt vervangen door vertrouwelijk overleg. Meerdere bestuurders verdedigen het ook nog: zo noemt iemand het belastingvoorstel ‘te technisch’ voor openbare bespreking. Hij vergeet dat als dat criterium doorslaggevend is, het waterschap nooit meer in het openbaar hoeft te vergaderen.
Zie hier een belangrijk kenmerk van de waterschappen: lak aan transparantie en openbaarheid. Ik mail de persvoorlichter van waterschap Hollandse Delta met de vraag wie op basis van welke regels heeft besloten dat ik niet bij de Zuid-Hollandse Waterschapsdag mag zijn. Naar een antwoord kan ik fluiten. Zo gaat het steeds. In de aanloop naar deze serie stuur ik alle waterschappen een mail over hun voorbereiding voor de aanstaande verkiezingen. 13 van de 21 waterschappen geven er geen antwoord op, terwijl hun klantcontactsystemen wel meldingen hebben aangemaakt. Intern dacht men: dat zwijgen we gewoon dood.
Als ik de statuten opvraag van de regionale waterschapspartijen ‘Groen Water en Land’ en ‘Boeren, Burgers, Waterbelang’ – beide actief in Noord-Holland – willen ze die niet geven. Bij Amstel Gooi en Vecht vraagt een bestuurder – weliswaar goedbedoeld – of de vergadering die ik wil bijwonen wel openbaar is. Als ik de bestuurders van Rijnland vertel dat het niet past om openbare vergaderingen te vervangen door achterkamertjes, schiet iedereen in de verdediging. Men ziet het punt niet. Theo Dersjant schreef al eens een boek met talloze voorbeelden van dit probleem.
Zo zien we wat er in een bestuurslaag gebeurt waar niet of nauwelijks publieke controle is. Dan ontstaat een geheel eigen bestuurlijke mores omdat er toch niemand is die de politici corrigeert of kritische vragen stelt. Formeel mogen bestuurders natuurlijk bij elkaar gaan zitten zonder dat iemand het weet en email beantwoorden is ook niet wettelijk verplicht. Maar dat het formeel wel mag, betekent nog niet dat het ook deugt. In waterschapsland is veel behoefte aan journalisten, maar men houdt niet van pottenkijkers. Dat gaat natuurlijk slecht samen.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
