Bij de dijkverzwaring van Amsterdamse Ringdijk worden burgers toegesproken door Gerard Korrel, dagelijks bestuurder van het waterschap Amstel Gooi en Vecht (AGV). Hij stelt zichzelf voor. Uit zijn woorden is direct duidelijk dat AGV erg onbekend is. Het waterschap is niet zo bekend, vertelt Korrel, maar het publiek kent Waternet wel, want dat is de uitvoeringsorganisatie. Instemmende blikken in de zaal: Waternet is inderdaad wel bekend in Amsterdam. Je komt het logo op allerlei plekken tegen. AGV is in geen velden of wegen te bekennen.
Het contrast tussen de onbekendheid van AGV en het officiële verhaal over de waterschappen kan bijna niet groter zijn: de waterschappen vormen immers de oudste bestuurslaag van Nederland, zo kunnen we in veel promotiemateriaal lezen. Al eeuwen terug bestonden er waterschappen die zich bezighielden met de bescherming tegen het water. Toen waren ze heel klein en lokaal: elke polder had bij wijze van spreken een eigen molen die het water wegpompte. Vele eeuwen later zijn er van de 2600 waterschappen nog 21 over. Het suggereert een hoop historie en legitimiteit.
Hoe kan het dat een bestuurslaag zo onbekend is als deze zo’n enorme historie heeft? Een van de redenen heet: geschiedvervalsing. In 2009 promoveerde Herman Havekes op het bestuur van het waterschap. Het lijvige boekwerk bespreekt de recente geschiedenis van de waterschappen. We lezen dat de eerste waterschappen uit de twaalfde en dertiende eeuw stammen, maar dat pas vorige eeuw het hele land ‘waterschappelijk werd ingedeeld’. Tot de waterschapswet van 1992 waren provincies grotendeels autonoom in hoe zij de waterschappen vormgaven. Dat leverde een enorme diversiteit op. Er was nauwelijks sprake van een eenduidige bestuurslaag.
Tegenwoordig zorgen waterschappen voor bescherming tegen en kwaliteit van het water. Dat doen ze nu zo’n 25 jaar. Vroeger deden ze alleen de bescherming tegen water. Voor waterkwaliteit en zuivering bestonden aparte instellingen. Soms werkten meerdere waterschappen in één gebied. Ook hadden gemeenten en provincies waterstaatkundige taken die tegenwoordig bij het waterschap liggen. Zie hier de verklaring voor de huidige onbekendheid gecombineerd met de rijke historie: de waterschappen van toen zijn niet die van nu. Dat gaat verder dan alleen de schaalgrootte.
Dat zien we in Amsterdam. Tot 1997 deed de gemeente Amsterdam veel watertaken zelf. De stad viel helemaal niet onder een waterschap en wilde dat ook helemaal niet. In Amsterdam deed de gemeente het dijkonderhoud en regelde de hoogte van het water in de grachten. Het was vanuit de inhoud van het werk niet nodig daar iets aan te veranderen, ware het niet dat er een wet was aangenomen dat heel Nederland zou worden ingedeeld in waterschappen. Zo kwam Amsterdam in ‘Amstel Gooi en Vecht’ te liggen. Maar pas na lange onderhandelingen.
Amsterdam wilde eigenlijk niet meewerken aan die reorganisatie omdat de riolering en de zuivering destijds één systeem waren: dat wilde men niet veranderen. In de wereld van de waterschappen is de riolering een gemeentelijke taak en de waterzuivering die van het waterschap. Uiteindelijk ontstond er één nieuwe organisatie: Waternet, die in Amsterdam alles rond het water ging doen: de gemeentelijke taken die aan het waterschap werden overgedragen en de watertaken die gemeentelijk bleven. Het gevolg: er is nog steeds één organisatie, maar AGV is onzichtbaar geworden.
Gek zeg dat burgers waterschap AGV niet zien staan. In Amsterdam rijden busjes met het logo van Waternet en bij werkzaamheden staan er borden met die naam. AGV heeft hetzelfde logo als Waternet maar de naam AGV wordt nergens gecommuniceerd. De dienst Waternet is van de gemeente Amsterdam en het waterschap AGV, maar alleen het bestuur staat bij het waterschap op de loonlijst. Het werk wordt gedaan door Waternet waarvan AGV alleen aandeelhouder is. Zo is het waterschap dus nog onzichtbaarder dan het normaliter al is.
Het gaat nog een stap verder: Waternet zit in een heel groot gebouw en daar vergaderen de bestuurders van het waterschap. Maar dit bestuur is niet het bestuur van Waternet: het bepaalt slechts een deel van het werk van de organisatie. Voor de rest van de organisatie is deze rol weggelegd voor de Amsterdamse gemeenteraad.
Waterschapsbestuurders lijken nauwelijks in staat uit te leggen waar de exacte scheidslijn bij Waternet loopt tussen de gemeente en het waterschap. Als bestuurders dat al niet weten, hoe moeten burgers er dan nog iets van begrijpen? Ze moeten in ieder geval snappen dat dit soort vreemde bestuurlijke constructies van uiterst recente datum zijn.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
