Zoekt u een baantjesmachine, dan kunt u uw lol niet op in het waterschap. In de gemeenteraad, de Provinciale Staten en de Tweede Kamer worden alle leden gekozen, maar niet in het waterschapsbestuur. Bij waterschap Amstel Gooi en Vecht (regio Amsterdam-Hilversum) worden slechts 23 van de 30 leden door burgers gekozen, bij Rijnland (regio Leiden-Haarlem) 21 van de 30. De rest wordt benoemd. Dit verschijnsel treffen we in alle waterschappen aan, van Zeeland tot Groningen en Limburg.
Het is een overblijfsel uit de tijd dat het hele waterschap ondemocratisch en ongekozen was. In waterschapsjargon hebben we het over ‘geborgde zetels’: groepen die relatief veel belang hebben bij het werk van het waterschap en daarom aanspraak kunnen maken op een paar voor hen gereserveerde zetels. Er zijn drie groepen: boeren, bedrijven en natuurterreinen. Het waterschap zou het waterschap niet zijn als boeren hier een verwarrende naam zouden krijgen: ‘ongebouwd’.
Hoe wordt bepaald dat je namens boeren in het waterschapsbestuur mag zitten? De leek denkt dat er wel verkiezingen zullen zijn: boeren kunnen hun eigen vertegenwoordigers kiezen, net als bedrijven en eigenaren van natuurterreinen. Maar zo gaat het dus niet: er blijken organisaties te zijn die bepalen wie deze zetels mogen bezetten. Voor boeren is dat boerenclub LTO, voor bedrijven de Kamer van Koophandel en voor natuurterreinen de onbekende vereniging VBNE. Daar zijn – opvallend – dan weer wat overheden zoals het ministerie van Defensie en Staatsbosbeheer lid van.
Als je deze organisaties belt, moeten ze eerst navragen hoe hun eigen benoemingsprocedure in zijn werk gaat. Niemand vraagt er ooit naar. De procedures blijken heel simpel: deze bestuurders worden geselecteerd zoals werknemers voor een gewone baan. Er wordt een oproep geplaatst, daarin worden wat eisen genoemd en vervolgens zijn er sollicitatiegesprekken. Hoe die gesprekken gaan wil niemand vertellen want de sollicitatiecommissies zijn net als bij gewone banen vertrouwelijk. De kandidaten die eruit komen worden door het bestuur voorgedragen.
Hoe serieus moeten we deze benoemde bestuurders nemen? Boeren hebben veel belang bij het waterschap en dus verwacht je echte boeren. Maar dat is de eis niet. Het kan volgens LTO iedereen zijn ‘die de land- en tuinbouw en de sector een warm hart toedraagt’. Bij bedrijven heeft de Kamer van Koophandel het over ‘binding met het bedrijfsleven’. Bij de natuurterreinen moet men ‘affiniteit’ hebben. Geen enkele vacature heeft het erover dat men een bepaalde groep moet vertegenwoordigen en dus voor die groep representatieve standpunten moet hebben.
Benoemde bestuurders doen hun werk ‘zonder last’, meldt de Kamer van Koophandel. Na de benoeming bemoeit niemand zich nog met deze bestuurders. Dan zijn de benoemde zetels hele gewone zetels geworden: net als dat burgers niet opletten wat hun gekozen waterschapsbestuurders doen, letten ook de organisaties die de benoemde zetels regelen niet op wat er gebeurt. Een officiële evaluatie van het werk van de benoemde bestuurders is er ook niet. Ze kunnen eventueel na vier jaar weer solliciteren.
Benoemde waterschapsbestuurders zijn een relikwie uit het verleden. Wellicht hebben deze groepen specifieke belangen. Maar bij Rijnland zitten bedrijven en boeren in één fractie, dus kennelijk vinden ze meestal hetzelfde. Bij Amstel Gooi en Vecht melden bestuurders dat de boeren inhoudelijk een doublure van het CDA zijn, waar men sowieso al voor de boeren opkomt. De natuurbeheerders hebben maar één zeteltje en kunnen ook wel aansluiten bij het duurzame ‘Water Natuurlijk’, zegt een ander. Bedrijven en de VVD zou ook twee handen op één buik zijn.
Je zou verwachten dat deze benoemde zetels echte vertegenwoordigers van bepaalde belangen zijn, maar niemand controleert dat. Erger nog: iedereen haalt er zijn schouders over op. Het beeld wat resteert is dat sommige burgers in het waterschap meer tellen dan andere. Boeren hebben eigenlijk twee stemmen, namelijk als burger en als boer, al hebben ze geen enkele invloed op wie er namens de boeren in het waterschapsbestuur terecht komt.
Wordt het niet eens tijd deze onzin af te schaffen en alle bestuurders gewoon door burgers te laten kiezen?
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
