In de Haagse politiek is de term ‘partijkartel’ in korte tijd ingeburgerd geraakt. Door Thierry Baudet weten velen in Nederland dat er een politieke baantjescarroussel bestaat: een wethouder wordt burgemeester, een Tweede Kamerlid minister, een burgemeester toezichthouder en ga zo maar door. Als je geen lid bent van de bestuurlijke elite gaan al deze baantjes aan je voorbij. Je moet in een vriendennetwerk zitten om ervoor in aanmerking te komen. Hier schuiven mensen elkaar baantjes toe. De waterschappen vormen daar geen uitzondering op.
In het waterschap ontkennen velen dit. Dat kunnen ze gemakkelijk doen, want dit baantjescircuit is voor buitenstaanders slecht zichtbaar: er zijn nauwelijks journalisten die de waterschappen volgen en er is veel achtergrondkennis nodig om te zien hoe men hier elkaar baantjes kan toestoppen. Velen ontberen die kennis. Zo zag vrijwel niemand hoe de VVD in waterschap Amstel Gooi en Vecht (AGV, regio Amsterdam-Hilversum) een baantje voor een partijgenoot regelde en hoe de coalitiepartners daar vanwege coalitiebelangen geen bezwaar tegen maakten.
In de gemeente, de provincie en het Rijk is er sprake van dualisme: de gekozen volksvertegenwoordigers – zoals raadsleden of Tweede Kamerleden – controleren het bestuur, bestaande uit wethouders of ministers. Je kunt niet raadslid en wethouder tegelijk zijn: je bestuurt of je controleert. Het waterschap kent echter geen dualistisch, maar een monistisch bestuur: de dagelijks bestuurders – een soort wethouders – zitten ook in het algemeen bestuur – een soort gemeenteraad.
In het waterschap bestaat dus personele overlap tussen de mensen die het waterschap besturen en de mensen die het bestuur alleen van een afstand volgen. De consequentie hiervan is eenvoudig: men kan voor de functie van dagelijks bestuurder alleen mensen selecteren die gekozen zijn en al in het algemeen bestuur zitten. Partijen die uit de eigen fractie geen dagelijks bestuurder willen of kunnen leveren, kunnen geen deel uitmaken van de coalitie. En toch is dat precies hoe het bij AGV wél ging. Zie hier de baantjesmachine aan het werk.
In AGV moest halverwege deze periode een dagelijks bestuurder van de VVD opstappen. Ze werd vervangen door de volgende op de kandidatenlijst, ten minste: voor haar plek in het algemeen bestuur. Toen was de vraag: welke VVD’er uit de fractie gaat het dagelijks bestuur in? Niemand kon of wilde het doen, en dus kwam de VVD met een niet-gekozen buitenstaander op de proppen: Peter Smit. Zo werd de weggelopen dagelijks bestuurder niet door één, maar door twee personen vervangen: een algemeen bestuurder én een dagelijks bestuurder.
In het waterschap moet een dagelijks bestuurder in het algemeen bestuur zitten, behalve als dat het partijkartel niet uitkomt. Er blijkt een uitzonderingsregel te bestaan op basis waarvan men toch ook iemand als dagelijks bestuurder mag aanstellen die niet gekozen is. Zo doet men alsof het monisme helemaal niet bestaat. De echte logica is natuurlijk anders: als een partij uit de eigen fractie geen dagelijks bestuurder kan of wil afvaardigen, moet de partij niet in de coalitie blijven zitten, maar eruit stappen. Maar daar had de VVD geen zin in. Men schiep gewoon een extra functie.
Formeel mag dit allemaal want de waterschapswet geeft waterschappen deze mogelijkheid. De consequentie is bevreemdend: bestuursleden zijn namens burgers gekozen maar toch ook weer niet. Er zijn vijf VVD’ers gekozen, maar er zijn zes VVD’ers actief: vijf algemeen bestuursleden en een dagelijks bestuurder die – in tegenstelling tot de andere dagelijks bestuurders – geen onderdeel is van het algemeen bestuur. Daar mag hij niet meestemmen want daar hebben ze dan weer een apart algemeen bestuurslid voor. Volgt u het nog?
Bij elke andere bestuurslaag zou men wel uitkijken met dit soort constructies, want Thierry Baudet twittert binnen de kortste keren dat dit een voorbeeld is van het partijkartel. Baudet heeft groot gelijk. Dat blijkt impliciet ook uit de reacties van de andere coalitiepartijen: CDA, PvdA en Water Natuurlijk vonden deze constructie niet fraai, maar ze wilden er de coalitie niet om laten vallen. Zo kreeg de VVD er dus een baantje bij.
Men zal wel blij zijn dat er bij AGV geen enkele journalist op de publieke tribune zit, dat dit helemaal geen sexy verhaal is en dat de meeste mensen hun schouders ophalen over waterschappen. Zo merkt niemand er wat van.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
