Normaliter zorgt de journalistiek ervoor dat burgers bij verkiezingen worden geïnformeerd welke partijen er bestaan en welke plannen ze hebben, maar in de waterschappen laat de journalistiek het behoorlijk afweten. Partijen moeten de communicatie zelf maar verzorgen. Maar ook hier gaat het mis: partijen hebben steeds minder leden die kunnen flyeren, ze hebben nauwelijks budget en als partijen al mensen en middelen hebben, zetten ze die in voor de provinciale statenverkiezingen die eveneens eind maart worden gehouden.
Zo gebeurt er iets opmerkelijks: ambtenaren worden opeens relatief belangrijk voor de communicatie met kiezers. Dat is raar: ambtenaren zijn politiek neutraal en houden zich normaliter verre van partijpolitiek en al helemaal van verkiezingen. ‘De communicatie, dat doen de partijen zelf,’ is de standaardopmerking als je communicatieadviseurs bij de waterschappen vraagt wat zij doen rond de verkiezingen. Die opmerking is logisch en terecht, maar de werkelijkheid ligt genuanceerder.
Ambtenaren doen alleen aan opkomstbevordering, zo laten meerdere waterschappen me weten. Er komen her en der campagnes om burgers erop te wijzen dat er verkiezingen aankomen. Communicatieadviseurs vertellen er graag over: de campagnes zullen laten zien dat waterschappen bestaan, wat de taken van de waterschappen zijn, waarom waterschappen belangrijk zijn en dat er verkiezingen zijn. Er komt een stemhulp en er waren her en der cursussen om burgers te enthousiasmeren om zich voor het waterschap te kandideren.
Maar over partijpolitieke verschillen gaat al deze communicatie niet. Dat moeten de partijen doen maar die doen ze bijna niets. Het resultaat laat zich raden: heel veel algemene communicatie dat de waterschappen belangrijk zijn, maar niemand weet wat er te kiezen valt. Een Noordelijk waterschap heeft er een ambtelijke oplossing voor: een verkiezingskrant. Idealiter zou de journalistiek kandidaten interviewen en bevragen op hun standpunten, maar nu die het laat afweten, doet het waterschap het min of meer zelf. Huis-aan-huis bezorgd.
Maar een journalistiek product is iets anders dan een verkiezingskrant gemaakt door de communicatieafdeling van het waterschap. Hier zien we het probleem van de politiek neutrale ambtenarij die iets aan neutrale partijpolitieke communicatie probeert te doen. Iedere partij krijgt een halve pagina in de krant, legt de communicatieadviseur me uit. De partijen gaan zelf over hun eigen tekst. Zo krijgt de burger toch informatie wat er te kiezen valt.
Wat is de waarde van zo’n krant? Mag een partij er alles in opschrijven? De communicatieadviseur denkt dat het wel waarheidsgetrouw moet zijn. Ik geef een voorbeeld. Het CDA is in de waterschappen traditioneel de partij die opkomt voor de belangen van boeren. Stel dat het CDA uit electorale overwegingen in de krant zou schrijven dat duurzaamheid op nummer één staat en dat boeren niet zo moeten zeuren. Iedereen met kennis van zaken weet dat zo’n tekst een pertinente leugen zou zijn. Zou zo’n tekst de verkiezingskrant halen?
De communicatieadviseur komt er niet uit. Het voorbeeld is niet erg realistisch, bromt hij. Dat klopt, want het CDA zou dit nooit zo doen. Wel kunnen partijen met reclameteksten komen die ver van hun echte gedrag afstaan. In de meeste gevallen zijn de leugentjes vermoedelijk zo subtiel dat weinig mensen het merken. Wat doen de ambtenaren dan, vraag ik nog eens. De communicatieadviseur zou dan met het CDA gaan praten. En als het CDA vasthoudt aan de leugenachtige tekst? Er komt geen duidelijk antwoord.
Zo zien we wat er gebeurt als overheden zelf met verkiezingsinformatie komen. Partijen moeten een dergelijke krant zelf vullen, want anders is de ambtenarij partijdig. Ambtenaren houden afstand van de inhoud en dus hebben partijen al snel carte blanche om te beweren wat ze maar willen. De consequentie: een krant met de zweem van objectieve informatie en journalistieke interviews, waarin politici als het erop aankomt alles bij elkaar kunnen liegen. Niemand die het merkt, want ambtenaren mogen er niets aan doen en de journalistiek is met andere zaken bezig.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
