De waterschapsverkiezingen ogen democratisch, maar de schijn bedriegt. Bij de verkiezingen van eind maart stemt u slechts voor een deel van de zetels in de waterschappen. In alle waterschappen is er sprake van zogeheten ‘geborgde zetels’: zetels die niet door burgers worden gekozen maar die worden benoemd namens boeren, bedrijven en natuurterreinen. Het gaat meestal om zeven of negen van de meestal dertig zetels: een kwart tot bijna een derde van het totaal.
Het benoemen van leden van het algemeen bestuur van de waterschappen is niet alleen principieel onjuist. Deze zetels hebben ook een duidelijk effect op het standpunt van het waterschapsbestuur over het belangrijkste politieke thema van het waterschap: de bodemdaling die wordt veroorzaakt door de intensieve landbouw. De kans dat er in het bestuur een meerderheid op de hand van boeren is, is vele malen groter dan de kans op een meerderheid die staat voor minder intensieve landbouw. Aangezien de niet-gekozen waterschapsbestuurders ongeveer een kwart van de zetels in handen hebben kunnen zij de richting van het beleid op voorhand sterk bepalen.
Maar de democratische problemen gaan nog een stapje verder. Er bestaan zoals gezegd drie typen geborgde zetels. De kleinste groep is die van de natuurterreinen: in alle waterschappen heeft deze groep hooguit twee zetels, maar meestal slechts eentje. Ze zijn eerder tegen intensieve landbouw dan voor. Deze leden moeten zich bezighouden met de belangen van grootgrondbezitters die natuurterreinen bezitten. De twee andere groepen geborgde zetels, bedrijven en boeren, zijn altijd groter dan die van de natuurterreinen: zij hebben meestal elk drie of vier zetels. Zij zijn in de regel op de hand van boeren.
De wetgever heeft naast het bestaan van de geborgde zetels vastgelegd dat een van de geborgde zetels lid is van het dagelijks bestuur: de groep bestuurders die de dagelijkse leiding heeft over het waterschap zoals het college van burgemeester en wethouders in de gemeente. Er zit dus altijd een geborgde zetel in de waterschapscoalitie. Rara welke geborgde zetels maken daar de meeste kans op?
In theorie zijn er weliswaar drie groepen geborgde zetels die kans maken op deze zetel in de coalitie, maar in de praktijk moet een coalitie natuurlijk een meerderheid hebben. Daarom vallen de natuurterreinen af want die hebben meestal maar één zeteltje. Boeren en bedrijven trekken met hun boerenagenda dus wederom aan het langste end. In geen enkel waterschap zit er momenteel iemand puur en alleen namens de natuurterreinen in het dagelijks bestuur. Alle geborgde dagelijks bestuurders zitten er namens boeren, namens bedrijven of namens een combinatie van die twee. We weten wat dat voor het beleid betekent: het waterschap loopt boeren niet voor de voeten en de bodemdaling gaat gewoon door.
En dan is er ook nog een bonus: wat doen geborgde zetels om gezamenlijk zoveel mogelijk invloed te hebben? Juist: ze gaan in Stichtse Rijnlanden (Houten e.o.) gewoon met elkaar in één fractie zitten. In Rijnland (Leiden e.o.) doen bedrijven en boeren dat. Nergens staat dat dit niet mag, maar het vloekt natuurlijk met het idee dat elke groep geborgde zetels staat voor een specifiek belang. Door als geborgden samen in één fractie te gaan zitten, zijn ze meteen de grootste en kunnen ze vervolgens de lakens uitdelen bij de coalitievorming.
Iedereen die naar de geborgde zetels kijkt kan niet anders concluderen dan dat het waterschap ondemocratisch is. Hoog tijd om die zetels af te schaffen.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
