Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog in Kenia vielen Mau Mau-rebellen de boerderijen van de Britten aan. Kinderen, – peuters en kleuters -, werden voor de ogen van hun ouders levend gevild. In Congo, toen de Simba’s in opstand kwamen, werden Vlaamse missiezusters in Paulis wekenlang verkracht, daarna werden ze een voor een met een spies doorboord en de paal werd in de grond vastgezet. Sommige zusters leefden nog toen de huurlingen die stad kwamen ontzetten. Ik verbleef toen niet ver van Paulis vandaan en hoorde dit van ooggetuigen. Het wrange was dat die zusters hun leven in dienst hadden gesteld voor de ziekenzorg en het onderwijs voor de zwarte bevolking.
Waarom haal ik deze feiten terug in de herinnering? In deze tijd worden voortdurend excuses geëist, maar dat geldt blijkbaar alleen voor blanke mensen. Ik heb nog nooit iets van schuldbewustzijn gemerkt bij zwarte Afrikanen. Niet dat ik daar om vraag. Het zal mij een zorg zijn. Maar schuldbewustzijn en schuld bekennen zijn wezenlijk voor de psychische gezondheid en het moreel gehalte van een volk. De Duitsers hebben in de vorige eeuw ook onnoemelijk veel leed veroorzaakt. Dit volk heeft echter schuld bekend en het schuldbewustzijn is nog altijd, bijna tachtig jaar na de oorlog, springlevend. Duitsland is een welvarende democratie geworden, heeft ontzettend veel immigranten opgenomen en is tegelijkertijd een van de meest genereuze landen wat betreft de ontwikkelingssamenwerking.
De wreedheden in Afrika, die nog steeds voortduren, zijn uiteraard onder de bevolking bekend. Zij worden echter verdrongen in het collectief bewustzijn. Dat betekent dat ze als een vloek boven zwart Afrika blijven hangen. Zonder schuldbewustzijn, zonder schuldbekentenis en zonder enige genoegdoening aan de slachtoffers zal het kwaad, als een satan, die landen blijven betoveren. Dan komt er nooit een democratie. Dan worden die landen nooit welvarend. De actualiteit bevestigt dit helaas al te zeer.
Ik zie hier een rol voor Europa. In tegenstelling tot het Europees Parlement dat excuses eist van lidstaten voor ‘misdaden tijdens de koloniale periode’, kunnen we zwart Afrika helpen om excuses aan te bieden voor de misdaden die zij zowel tegen de blanken als tegen de eigen bevolking hebben begaan. Het zou helpen indien in het gezamenlijk overleg, naast de vele fouten die tijdens de koloniale periode werden begaan, ook de prestaties te belichten van de tienduizenden Europeanen die met veel idealisme in Afrika zijn gaan werken.
Ik beperk mij hier tot één voorbeeld van de goede kanten van de kolonisatie: in 1950, amper veertig jaar nadat Congo een Belgische kolonie was geworden, waren er in dat land 17500 lagere scholen en gingen één miljoen kinderen naar school. Een ongelooflijke prestatie. In 2010, vijftig jaar na de onafhankelijkheid van dat land, is het aantal lagere scholen nauwelijks gestegen, namelijk tot 18.500. De bevolking is gestegen van 12 miljoen in 1950 tot 66 miljoen in 2010. Over het verschil in kwaliteit van het onderwijs toen en nu, zal ik het maar niet hebben.
Als een evenwichtige discussie op gang is gekomen kan werk worden gemaakt van het helingsproces. Er moet een soort internationaal tribunaal komen waar alle begane wreedheden tijdens en na de koloniale periode worden benoemd. Zowel de wreedheden van de kolonisatoren als van de onafhankelijkheidsstrijders en daarna van rebellerende groepen moeten worden beschreven. Via de kranten en de sociale media wordt ruime aandacht besteed aan de bevindingen van het tribunaal. Als de bewustwording eenmaal op gang is gebracht, kan schuld van beide kanten worden erkend. Dan wordt verzoening mogelijk.
Het Europees Parlement gaat de verkeerde weg op. Voor de zoveelste keer wordt de schuld eenzijdig toegeschreven aan een bepaalde groep. Dat is in het nadeel van de zwarte Afrikanen, die daardoor weerhouden worden de hand in de eigen boezem te steken.
In mijn voorstel wordt verzoening mogelijk omdat beide partijen leren te luisteren naar elkaar en schuld durven te erkennen. Misschien is dit een illusie, want de eigen schuld erkennen is inherent aan een beschaving die een joods-christelijk fundament heeft. Als dit juist is, dan heeft Europa een onmisbare rol te spelen in Afrika. Hoe kunnen we die rol terug opnemen?
Lees ook: Europarlement eist excuses van lidstaten ‘voor misdaden tijdens koloniale periode’.
