De Duitse filosoof Hegel concludeerde eens dat alle feiten en personen van wereldhistorische betekenis zich bij wijze van spreken twee keer aandienen. Maar, voegde Karl Marx hieraan toe, Hegel vergat te vermelden dat dit de ene keer in de vorm van een tragedie gebeurt en de andere keer in de gedaante van een farce. De oproep van de Duitse regeringsgezant voor de bestrijding van het antisemitisme, Felix Klein, aan Duitse Joden om voorzichtig te zijn met het dragen van een keppeltje lijkt dit te illustreren.
Het leek lange tijd ondenkbaar dat uitgerekend in een land als Duitsland het antisemitisme een comeback zou maken. De tragedie van het Derde Rijk werd namelijk gevolgd door een jarenlange re-education die ieder segment van de Duitse samenleving doordrong. Waarschijnlijk waren de gevolgen van deze heropvoeding, niet in de laatste plaats bij de jeugd, niet alleen heilzaam maar ook schadelijk.
Hoe begrijpelijk het ook was om na de nachtmerrie van het nationaalsocialisme haar historische wortels in kaart te willen brengen en te bestrijden, door de permanente ‘nazificatie’ van grote delen van de Duitse geschiedenis kon nauwelijks een gezonde nationale identificatie plaatsvinden. Voor veel Duitsers – en niet alleen voor hen – werden nationale identiteit en nationalisme tweelingwoorden. De wens om op te gaan in een Europese Unie zal bij delen van de Duitse bevolking dan ook een oprechte wens (geweest) zijn de vermeende landsaard ‘homeopathisch te verdunnen’. Bij Angela Merkel, wier vader predikant was en die met zijn gezin vrijwillig naar de stalinistische DDR emigreerde, zal dit zeker een overweging zijn geweest om honderdduizenden illegalen het land binnen te laten.
Hoe dan ook, antisemitisme geldt bij onze oosterburen al sinds een aantal decennia als moeder van alle politieke taboes. Elke Duitse politicus, ook ter rechterzijde, die de verdenking op zich laadt antisemiet te zijn wordt een verstotene in eigen land. Toen de Duitse Bondsdagpresident Philipp Jenninger op 10 november 1988 een rede hield ter herdenking van de Novemberpogroms in 1938 waren een paar retorische vragen die het publiek misverstond voldoende om hem tot persona non grata te maken. Met zijn manuscript was niets mis. Maar hij droeg het voor op een klerkenmanier. Door zijn intonatie had de argeloze luisteraar niet door dat het soms om citaten ging. Het mocht allemaal niet meer baten. Jenninger was de gebeten hond. De volgende dag diende hij volkomen overstuur zijn ontslag in.
De tijd waarin dergelijke ‘fijngevoeligheden’ nationaal en internationaal breed werden uitgemeten ligt intussen ver achter ons. Het antisemitisme laat ook in Europa zijn grimas weer zien. En hoe. Niet alleen in Duitsland, ook in de rest van de EU is een blik op Joodse synagogen en scholen voldoende om te zien hoe dreigend de situatie is. Na talrijke aanslagen zijn Joodse inrichtingen dikwijls veranderd in fortificaties en veel Joden besluiten intussen West-Europa te verlaten.
Volgens Klein is het eigentijdse antisemitisme vooral het gevolg van de perfide invloed van Duitse rechtsextremisten en de even perfide invloed van sociale media en het internet. Terwijl Duitse Joden doorgaans met de vinger wijzen naar moslims als de oorzaak van de nieuwe onveiligheid, geeft de Duitse overheid er de voorkeur aan in een andere richting te kijken. Ongeveer negentig procent van de antisemitische delicten komt uit de rechts-extreme hoek, aldus Klein. Eensgezind gaat men met terugwerkende kracht in het verzet – en verdwaalt weer eens in de tijd.
Het eigentijdse Duitse antisemitisme voedt zich inderdaad vooral uit twee bronnen. Enerzijds uit een autochtone, zuiver Duits-nationalistische, bron; anderzijds is daar de islam voor wie het anti-judaïsme een constituerend bestanddeel is. Dat het politieke Duitsland besloten heeft ook nu weer het boetekleed aan te trekken en zich vrijwel helemaal richt op het ‘gevaar van rechts’ als oorzaak van alle antisemitische kwaad is een farce.
Het was de uit een oud geslacht van rabbijnen afkomstige Karl Marx die formuleerde dat de tradities van alle dode geslachten een nachtmerrie voor de levenden zijn die in hun geheugen staat gegrift. En het is deze hypotheek – heel concreet het Derde Rijk – die in Duitsland met enige regelmaat tot een verwrongen blik op de werkelijkheid leidt. Want het zijn toch echt vooral islamitische gelukzoekers die verantwoordelijk zijn voor de explosieve toename van het antisemitisme. Helaas hebben velen dit toxische onderdeel van hun geloof niet thuisgelaten maar meegenomen. Of het politieke establishment hen een dienst bewijst door dit dood te zwijgen dan wel te relativeren mag betwijfeld worden. Het is in ieder geval geen probaat middel om een nieuwe tragedie te voorkomen.
