De speech van Thunberg tijdens de klimaattop heeft veel stof doen opwaaien. Niet zozeer vanwege de boodschap, maar meer vanwege de vorm. Zo schreef Jan een briefje aan Links Nederland waarin hij wees op de vervlochtenheid van haar ouders met dit proces, Marcel van Roosmalen sprak een column uit op NPO Radio 1 over Greta als buikspreekpop en Stevo Akkerman kon in Trouw enige irritatie over de wijze waarop gesproken werd ook niet onderdrukken.
Het is duidelijk dat de vorm van de boodschap voor #OPHEF zorgde. De vraag is vervolgens: wat zegt die vorm ons? Wat ik hier wil betogen is dat Thunberg, door hoe ze geportretteerd wordt, echt een kind is van deze tijd.
Een dergelijke uitspraak roept direct de vraag op: wat is deze tijd? Wat bedoel je met tijd? Ik vertrek hier vanuit de filosoof Spengler, die bekend staat vanwege zijn boek Ondergang van het Avondland. Als cultuurfilosoof probeert hij verschillende culturen te duiden en meldt daarbij dat wanneer culturen gelijkvormig zijn ze als het ware in dezelfde tijd zijn. Zo meent hij bijvoorbeeld dat Alexander de Grote en Napoleon, door de manier waarop ze een bepaalde cultuur belichaamden, in dezelfde tijd gedacht kunnen worden. Wanneer ik dus stel dat Thunberg een kind van haar tijd is maak ik hier nadrukkelijk een connectie met de huidige cultuur.
Wat is dan die cultuur? Daarvoor kunnen we ook bij Spengler terecht, die op een scherpe wijze de tegenstelling weet te analyseren tussen de grootstedelijke, heersende cultuur en het platteland dat genoodzaakt is om te volgen waarbij een frictie ontstaat tussen de grootstedeling en de bewoners die daarbuiten staan. Het verschil is zo groot dat men elkaars taal niet meer weet te spreken. Het is niet zo dat de Amsterdammer en de Volendammer geen Nederlands meer spreken, maar ze begrijpen elkaar niet meer. Je ziet dat bijvoorbeeld terug in het stemgedrag, zoals in de analyses van Josse de Voogd naar voren komt.
Hoe is Thunberg dan vervolgens een kind van haar tijd? Hoe is Thunberg de belichaming van een bepaalde cultuur? Los van het feit dat ze een exemplificatie is van de Greenbelt die Josse de Voogd naar voren brengt, is er nog een ander kenmerk waarin ze valt binnen deze tijd. Hiervoor grijp ik terug op twee films uit 2014: Imitation Game en American Sniper. Deze films zijn beide portretten van een held, maar het zijn helden die behoren tot verschillende culturen. Imitation Game gaat over Alan Turing, de geestelijk vader van de computer. American Sniper gaat over Chris Kyle, een Navy SEAL sniper. Laatstgenoemde zou je kunnen typeren als een oude held. Het is de held die opdoemt in navolging van 9/11, de ultieme strijder tegen het terrorisme. Niet dat het terrorisme vandaag verdwenen is, maar het terrorisme is niet meer van deze tijd. Greta Thunberg, 16 jaar, is geboren na 9/11. Om maar even aan te geven hoe sterk dat terrorisme in het verleden ligt.
Alan Turing echter, ondanks dat hij leefde in de vorige eeuw en al geruime tijd niet meer in leven is, kan wel gelden als een held van deze tijd. Zoals Spengler Alexander de Grote en Napoleon naast elkaar kon zetten met de kwalificatie van ‘dezelfde tijd’, zo meen ik dat ook te kunnen doen met Turing en Thunberg. Los van het feit dat Turing de computer aan de man wist te brengen, is Turing door zijn identiteit bijzonder. Turing is autist. Niet alleen is hij autist, hij is een homoseksuele autist. Het verhaal van Imitation Game is een verhaal waarbij iemand die buiten de heteronormatieve kaders valt een van de meest succesvolle uitvindingen aan de man weet te brengen.
De oplettende lezer ziet nu direct al de parallel met Thunberg. Thunberg is ook autist. Thunberg is niet alleen autist, ze is ook nog eens een vrouw. Laat dat een signaal zijn van iemand die buiten het heteronormatieve kader valt en je hebt de belichaming van de held die hoort bij onze tijd.
De grootstedelijke cultuur is een cultuur die alles viert wat ligt buiten de heteronormativiteit. De groene vlag en regenboogvlag zijn niet los van elkaar te denken. Wanneer iemand vervolgens ook nog eens niet neurotypisch is valt diegene in een warm bad van waardering. Zij is anders. Maar ook hij was anders. Leve het verschil!
Er is veel geschreven over de manier waarop Thunberg haar speech hield, maar wat deze analyse laat zien is dat het alleen iemand als Thunberg, een vrouwelijke autist, had kunnen zijn die zo’n speech hield in deze tijd. De tijd van de Greenbelt, de tijd van de Jessias, de tijd van neurodiversiteit. Moeten we haar boodschap daarom minder serieus nemen? Zeer zeker niet, maar het laat wel zien waarom de schok zo groot was: opiniërend Nederland leeft voor een groot deel niet in deze tijd, maar bevindt zich nog in een andere tijd. Dijkgraaf, Roosmalen en Akkerman zijn nog geworteld in de verleden tijd en kunnen niet anders dan gelaten toezien hoe de nieuwe tijd haar plek opeist.
